Bồ hóng phất phơ trên mái bếp

Căn bếp cũ ngày xưa giăng mắc đầy bồ hóng, chúng tích tụ từ bao làn khói bếp mà thành, mẹ thổi bao bữa cơm ngọt lành, bao kỷ niệm neo đậu từ gian bếp.

Những ngày hè nóng nực, ông chẻ lạt đan thêm chiếc quạt nan, gió từ tay ông cứ thể thổi tràn, tôi không nhìn thấy gió, một đứa trẻ lên 5 chẳng hiểu gì, ngắm chiếc quạt thấy ngỡ thần kỳ, chúng tự nhiên phe phẩy mà làm được mát. Ông không quên đặt chiếc quạt lên gác bếp, đợi thời gian có bồ hóng hong khô, chiếc quạt nan ngả màu hơi óng vàng, bền hơn và chắc chắn.
Trên gác bếp còn có nhiều thứ lắm, bà nội mỗi lúc gội đầu, bắc thêm chiếc ghế gỗ thêm cao, với tay lên gác bếp lấy mấy trái bồ kết. Bà hơ nóng trên lửa, đun cùng với nước cho sôi, cả thau nước màu vàng óng ánh. Bên thềm giếng dưới gốc nhãn, bà thả tóc gội đầu; tóc bà trắng phau phau, như nhúm mây trên bầu trời rơi xuống. Bà xoay tròn nắm tóc, những vệt nước hằn in thành vòng tròn xoe bên góc sân, tóc bà cũng khô thêm mấy phần, rồi bà lại lấy lược chải ngôi vấn tóc. Chiếc vấn là dải khăn dài hình chữ nhật đã phai màu theo năm tháng, tóc bà cũng thưa rụng đi nhiều. Bà thường cười đùa bảo với tôi: “Còn tóc mà vuốt là vui, tóc rụng hết rồi, tuổi một già thêm”. Tôi còn quá nhỏ để hiểu được câu nói lúc ấy của bà, chỉ mong bà mãi đội trên đầu chiếc khăn mỏ quạ, bà cười hàm răng nhưng nhức hạt na, tôi ngả vào ngực bà làm nũng khi chiếc áo gụ của bà quện hương trầu cay phả mùi thơm đườm đượm.
Vụ lúa mùa trên sân đầy thóc, bố lấy trên gác bếp chiếc quạt nan thật to. Chiếc quạt chỉ để rê thóc lép khi đến mùa. Mẹ bưng thúng thóc đứng ra nơi đầu gió, bố đưa quạt tạo gió thật mạnh, những hạt thóc lép bay xa, hạt mẩy căng tròn ở lại. Vụ mùa nào cũng vậy, chiếc quạt được lấy từ gác bếp để dùng, rồi chúng lại nằm trên gác bếp đợi mùa sau phe phẩy. Bồ hóng giữ cho chiếc quạt khỏi mối mọt, chúng bền theo năm tháng, đi dọc tuổi thơ tôi. Những bữa cơm gạo mới bao giờ cũng thật dẻo thật thơm. Mâm cơm chỉ có bát canh rau tập tàng với cá khô mà cả nhà quây quần bên câu chuyện vui như thời gian chẳng đổi mùa, thời gian cứ đọng lại giây phút ấy ngân nga mãi. Ông kể về vụ mùa xưa ngày ông còn rất nhỏ, thấm thoát thời gian trôi qua, ông nay đã già; bà kể về những ngày ở nhà đợi ông đi kháng chiến trở về nhà, lúa mùa đương trổ bông, ông trở về trong đôi mắt rưng rưng, thương đồng đội người còn, người mất.

Những chiều hè nắng trải dài trên cánh đồng bất tận, tôi theo anh Cả đi đánh dậm, bắt cua. Ông lấy cho anh chiếc dậm đan bằng tre dựng gọn trên mái bếp. Anh đi hết bờ mương này tới ngòi nước kia là có bữa cá lưng trôn giỏ, tôi chỉ việc hứng cái giỏ nan để anh Cả cho tuột con cá vào. Anh rủ tôi xuống tắm ao, cùng bầy trẻ trên lưng trâu nhảy lộn nhào trong dòng nước mát. Buổi chiều hè gió hát, gió lao xao suốt cả rặng tre, tiếng cười vui tươi của lũ trẻ trên lưng trâu đủng đỉnh ra về khi chiều dần tắt nắng. Tôi đi qua bao ngày tuổi thơ trong sáng mà rúc rích lớn lên.
Ông lấy trên gác bếp những hạt mướp để làm giống từ quả già vụ trước. Xơ mướp ông cắt thành miếng cho mẹ rửa bát, hạt mướp ông ươm mầm, bắc giàn cạnh bờ ao. Thân dần mướp leo cao, những chiếc râu màu xanh níu vào giàn tre bám chắc. Chưa có loài hoa nào mang màu vàng đẹp như hoa mướp đùa dưới nắng, tôi đã kịp ghim khoảnh khắc tươi sáng đó vào sâu trong tâm trí: có bước chân của ông rộn rã nơi góc vườn, có giàn mướp đơm hoa một ngày hè chan nắng. Ông đứng đó, bên giàn mướp, tay cầm chiếc đài pin, bài hát trong chương trình Dân ca và nhạc cổ truyền cứ thế vang lên, như neo đậu về một miền quá vãng mà ngọt ngào cổ tích.
Năm tháng qua đi, khối bồ hóng chẳng còn gan lì nhuộm căn bếp có bức tường đen cháy. Bao đồ đạc làm bằng tre gác trên bếp cũng trôi về nơi xa xôi nào đó trong ký ức còn loang lổ những ngày xưa. Tóc bà đã thật thưa, hương bồ kết chẳng còn hong trên tóc. Bà theo ông đi đến một miền xa, nơi ấy có giàn mướp mãi đơm hoa, nơi ấy ông phe phẩy cùng bà chiếc quạt nan cho chiều hè gió mát. Mùa hè nắng bỏng rát, lúa gặt về giờ chẳng cần rạ rơm phơi. Bên căn bếp ngày xưa, giờ đã xây mới rồi, thương anh Cả lang bạt nơi xứ người, thỉnh thoảng nhắn tin thèm một ngày trở về tuổi thơ cùng em gái đi đánh dậm. Anh ơi, đời người phiêu bạt bể dâu, dù đi khắp chốn nơi đâu cũng đừng bao giờ quên quê mình miền Kinh Bắc!
Thương ngày xa xưa tuy nghèo mà hạnh phúc, gom góp bao vật dụng cũ kỹ, gác trên mái bếp đầy bồ hóng, hong khô cho chúng thật bền chắc, cho ký ức một thời mãi tươi nguyên.