Giàn mướp ao quê

Buổi trưa mùa hè tĩnh mịch dưới rặng tre ngà yên ả. Đám trẻ chúng tôi ê a đùa nghịch một lúc rồi cũng lẳng lặng tản ra, mỗi đứa bò xoài một góc thiu thiu hóng gió. Sắp có bão đổ về nên cái nóng càng thêm dữ dội, oi nồng...

Bỏ mặc bọn cái Then, cái Yến, thằng Phong, thằng Phú... tôi men ra bờ ao ngắm giàn mướp đang độ hoa rười rượi dưới nắng. Bên bậc cầu ao, bà tôi gác chiếc gáo dừa với búi rơm rối để cọ rửa cái cuốc cái cào mỗi khi ra đồng về.

Ảnh: K.T

Cầu ao là ba đoạn tre già ghép vào nhau bắc từ bờ ra một đoạn chừng hơn sải tay, đỡ bằng đôi chân đóng thẳng đứng xuống lòng ao chắc chắn. Những ngày hè nóng bức, ngồi bên cầu ao cảm nhận mát rượi, nước ao trong veo soi rõ từng đường nét. Đầu tiên các cành tre làm giàn, những dây mướp bò ngang dọc xiên chéo, những tay leo quấn vòng vòng như những chiếc lò xo bám chặt vào những cành tre khô đan ô vuông làm giàn. Những chiếc lá xanh biếc so le tỏa đều kín giàn. Nụ mướp đực từng chùm vươn cao nở dần từng bông, nụ mướp cái nở hoa rồi thì xuôi xoải trên giàn, có khi buông xuống lớn dần thành quả. Tất cả đều soi rõ trên mặt ao. Cả mấy ngọn tre từ trên cao vòi vọi uốn xuống cũng nghiêng nghiêng soi bóng. Những buổi trưa hè tôi thường ngồi trên cầu ao, khỏa đôi chân trần đu đưa trong làn nước mà cảm nhận hơi mát từ đôi chân dâng lên sảng khoái. Cũng có khi chả muốn khỏa chân thì với chiếc gáo dừa múc nước vã lên chân, lên tay, rồi vục lên mặt cảm nhận sự mát lành trong trẻo. 
Mỗi chiều theo bà, theo mẹ đi làm đồng trở về, mấy chị em tôi thường khỏa chân rửa sạch bùn đất trên cầu ao, có bữa thì hái nắm rau muống, đôi ba quả mướp hay ít rau gia vị cho bữa cơm chiều. Có khi cầm chiếc rổ lớn khẽ khàng lội xuống mà lùa đám bèo tây vào rổ rồi nhấc lên, rũ từ đám rễ bèo mấy chú cua béo vàng chạy lao xao trong rổ. Vớt một vòng quanh ao cũng được lưng giỏ. Hái một quả mướp cùng vài cái nụ hoa, nắm rau tập tàng là có bữa canh cua ngon ngọt. Ao rất nhiều cua, nhưng chỉ hôm nào nhỡ bữa mới bắt, vì ngoài đồng còn nhiều hơn, bắt một dọc một đoạn bờ là rổn rảng lưng giỏ.
Cây mướp có vẻ ưa nước nên sai quả lắm, nhà ăn không hết bà tôi mang ra chợ làng bán. Bà thường chọn quả vừa độ lớn, nhẹ nhàng cắt xếp vào cái rổ xảo. Mỗi quả đều được lót bằng một chiếc lá mướp già để giữ nguyên phấn tươi tắn. Một loáng đã đầy hai xảo, bà lồng vào đôi quang chành gánh ra chợ làng. Dường như cây cũng hiểu lòng người, thương người nghèo mà chăm chỉ vươn ngọn đâm bông, hết lượt quả này đến lượt quả khác kéo dài từ mùa hè sang thu để túi tiền tiết kiệm bà giữ thêm đầy. Mỗi đầu năm học mới chị em tôi lại có thêm đứa thì tấm áo, đứa chiếc cặp xách, hộp bút, tập vở mới tinh đẹp đẽ từ tiền bán mướp của bà. Bà thì cười móm mém ngắm đàn cháu tíu tít chuẩn bị đến trường.
Cuối thu khi giàn mướp lụi tàn dần lộ ra những quả già vàng khô cũng là lúc cắt dây dọn giàn. Những quả mướp khô to như bắp tay lúc lắc những hạt bên trong. Bà chọn một quả to cất lên gác bếp để mùa sau lấy hạt làm giống, còn lại thì bóc bỏ lớp vỏ khô, rũ bỏ hạt để có những miếng xơ bông màu nâu nhạt làm bông tắm, miếng rửa bát, cọ xoong nồi...
Mặt ao quang đãng suốt thời gian dài từ thu sang đông trong thấu đáy, lúc tĩnh lặng thấy rõ đàn cá bơi lội tung tăng, những con ốc vặn xù xù rêu bám lấm chấm, có cả ốc nhồi, ốc mít, cùng những con nhện nước chạy thoăn thoắt qua lại trên mặt ao, đôi khi tôi tự hỏi sao chúng có thể nổi trên mặt nước một cách thần kỳ như thế. Để đến bây giờ khi đã thành người trưởng thành tôi mới hiểu thiên nhiên còn rất nhiều điều kỳ diệu mà con người chưa khám phá ra được.
Bà tôi mất đã lâu rồi, cái ao cũng được san lấp để mở đường. Rặng tre thì còn một phần ngay đầu ngõ. Mỗi lần về quê tôi luôn hình dung con đường cũ, có khúc quanh ôm một phía bờ ao, nơi bà thường trồng giàn mướp vào mùa hè lúc lỉu quả. Gió từ ngọn tre đu đưa rì rào gợi nhớ về những ngày tháng tuổi thơ êm đềm dường như mỗi ngày một lùi xa, xa mãi...