Hội làng Bái Uyên

Làng Bái Uyên có tên nôm là làng Bưởi. Trước cách mạng Tháng Tám, Bái Uyên thuộc Tổng Nội Duệ, huyện Tiên Du. Theo phong tục làng Bái Uyên xưa, một năm làng có rất nhiều tiết lệ, trong đó ngày 13 tháng Giêng là ngày hội lệ to nhất của làng.

Xưa kia thời gian mở hội bắt đầu từ ngày 10 đến ngày 16 tháng Giêng thì kết thúc. Hội diễn ra ở đình chùa và nghè Bái Uyên. Đình Bái Uyên thờ 2 vị Thành hoàng làng là Văn Giang đại vương và Đông Hải đại vương. Cạnh đình là chùa thờ Phật. Cách đình khoảng 500m là nghè Bái Uyên nơi thờ Văn Giang đại vương. Đây cũng là không gian lễ hội trong những ngày hội chính của làng.
Để chuẩn bị cho ngày hội, hàng năm vào ngày 15 tháng Chạp, dân làng Bái Uyên họp bầu ra một ông quan Đám, ông quan Đám ở tuổi 60, cha mẹ, vợ chồng song toàn có trai có gái và có uy tín trong làng. Ông quan Đám cùng với 3 ông giáp trưởng và các cụ quan viên lo việc làng. Vào ngày sự lệ, quan viên ngồi theo 3 bàn: Bàn nhất dành cho cụ thượng tuổi từ 70 trở lên. Bàn nhì dành cho cụ anh tuổi từ 60 - 69. Bàn ba dành cho cụ em tuổi từ 50 - 59 tuổi.
Xưa, lễ hội làng Bái Uyên diễn ra theo trình tự sau: Mở đầu là tục lấy nước ở giếng đất cạnh Nghè Bái Uyên mang về đình làm lễ nhập tịch vào buổi sáng ngày 10 tháng Giêng. Ngày 11 gọi là ngày cá gỏi. Trong ngày hôm đó các giáp thịt lợn tổ chức ăn uống, đồng thời cắt cử bàn việc tổ chức lễ hội. Ngày 12, ông quan đám cùng các quan viên chức dịch trong làng xem xét công việc chuẩn bị cho đám rước, tế lễ ngày chính hội. Ngày 13 là chính hội, làng tổ chức rước nồi hương từ nghè về đình để làm lễ chính tế. Lễ vật dâng tế có lợn đen, bánh dày cùng trầu cau, rượu, nước.

Cổng Đình làng Bái Uyên.

Theo tục lệ, làng Bái Uyên tổ chức mời chạ Khả Lễ về dự hội. Làng cử một số hương lão và chức sắc cùng phường nhạc ra tận đầu làng để đón chạ Khả Lễ dự hội. Đến đình Bái Uyên, dân Bái Uyên mời dân Khả Lễ vào tế. Tế xong dân Bái Uyên mời dân Khả Lễ ăn cỗ chạ. Sau những nghi thức rước, tế lễ, làng mở các trò chơi dân gian cuốn hút đông người như: vật, tổ tôm điếm, hát Tuồng, hát Quan họ.
Cũng như các làng Quan họ khác, hát Quan họ ở hội Bái Uyên là hoạt động trung tâm, nổi bật nhất. Xưa làng Bái Uyên có 4 bọn Quan họ (2 bọn nam, 2 bọn nữ) kết bạn với Quan họ Bồ Sơn và Quan họ Khả Lễ. Trước kỳ lễ, các bọn Quan họ mời Quan họ Lim hát giao hữu ở chùa vào mồng 4 tháng Giêng. Gần đến ngày hội, Quan họ Bái Uyên cử người đi mời Quan họ Bồ Sơn, Khả Lễ về dự hội. Ngày chính hội, từ trong nhà các thành viên Quan họ đến trung tâm hội, các liền anh, liền chị tấp nập đi lại. Ban ngày họ hát đối đáp ở sân đình, sân chùa. Buổi tối thật sự náo nhiệt và sôi nổi bởi các canh hát thâu đêm suốt sáng của những bọn Quan họ kết bạn với nhau. Có những năm, cuộc hát canh kéo dài tới 2 ngày đêm mới kết thúc.
Trong ngày hội, ngoài hát Quan họ, ở Bái Uyên có tục thi làm cỗ nhắm. Vào ngày 15 tháng Giêng, làng thịt lợn chia cho 6 người hợp thành một cỗ để sửa soạn cỗ, thường hợp thành mâm theo lứa tuổi, không phân biệt chức sắc, ai đã vào mâm cũng phải làm mọi việc. Khi làm xong cỗ, các mâm khiêng ra đình, xếp thành hàng dài để các cụ quan viên chấm giải. Sau khi chấm giải, làm lễ thần thì mâm nào vào mâm ấy ăn cỗ của mình. Các mâm có thể mời nhau nếm những món ngon, món lạ rất vui vẻ tạo lên một không khí đầm ấm thắm tình làng quê.