Phô diễn sức sống “Quan họ làng”

Người Quan họ có câu “Dưới giời mấy kẻ biết ra”- Trong sáu tỉnh người đà chưa tỏ/Ngoài năm thành chỉ có Bắc Ninh/Yêu nhau trở lại xuân đình/Nghề chơi Quan họ có tinh mới tường. Muốn biết thế nào là “vang, rền, nền, nảy”, muốn tinh tường về Quan họ cổ, muốn hiểu được phong cách đặc trưng riêng có của từng làng và muốn thấy rõ sức sống của phong trào ca hát Quan họ trong cộng đồng thì nhất định không thể bỏ qua Hội thi Dân ca Quan họ Bắc Ninh được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức thường niên mỗi dịp đầu xuân...

Đến hẹn lại lên, Hội thi Dân ca Quan họ Bắc Ninh Xuân Ất Tỵ -2025 diễn ra trong 3 ngày từ 2 đến 4-3 tại làng Diềm (phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh) với sự tham gia của gần 600 nghệ nhân, liền anh, liền chị, diễn viên, nhạc công đến từ 58 làng Quan họ và 8 đoàn nghệ thuật quần chúng của các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh. Như thường lệ, hội thi gồm 2 nội dung chính: Thi hát đối đáp Quan họ cổ và thi sân khấu ca nhạc Quan họ. Năm nay, nội dung đối đáp Quan họ cổ thu hút 240 cặp liền anh, liền chị độ tuổi từ 18 đến 75 tuổi đăng ký tham gia. Qua 2 vòng sơ khảo cấp huyện và cấp tỉnh, Ban Tổ chức chọn 100 cặp lọt vào chung khảo, trong đó có 65 cặp thi đối đáp 50 câu và 35 cặp thi đối đáp 150 câu. Các cặp thí sinh dự thi đều là những người yêu say Quan họ cổ, có quá trình rèn luyện kiên trì, bền bỉ, hiểu về lề lối Quan họ truyền thống.
Rời “ghế nóng” sau khi thể hiện nhuần nhuyễn làn điệu “Chơi cho nước Hán sang Hồ” tại sân thi đối đáp 150 câu Quan họ cổ, cặp liền chị Nguyễn Thị Ninh - Bùi Thị Hiền đến từ làng Quan họ gốc Hòa Đình (phường Võ Cường, thành phố Bắc Ninh) hồ hởi: Hàng chục năm say mê Quan họ, được các nghệ nhân nhiệt tình truyền dạy, nắn nót từng cách buông câu nhả chữ, chị em miệt mài luyện tập bất kể ngày đêm, cố gắng làm sao thể hiện ra được chất, màu Quan họ giúp khán giả cảm nhận vẻ đẹp của Quan họ truyền thống. Bền bỉ, công phu rèn luyện suốt nhiều năm, chúng tôi vẫn thấy mình còn “cả sữa non măng” nên sẽ tiếp tục học hỏi luyện tập, trau dồi vốn liếng nhiều hơn để thấm ngấm được chất tinh túy vang, rền, nền, nảy của Quan họ cổ với mục tiêu tham gia hội thi đến khi nào đạt giải cao nhất.

Sân khấu ca nhạc Quan họ mang đến sắc màu trẻ trung, tươi mới cho công chúng khán giả yêu Quan họ.

Quan họ là loại hình dân ca nửa dân gian nửa bác học, hơn nữa tính bác học lặn sâu trong ý vị câu hát, lời ca và qua từng hành vi ứng xử, giao tiếp, đối đãi của người Quan họ. Vì thế, “sân chơi” đối đáp 150 câu Quan họ cổ luôn là cuộc so tài của những liền anh, liền chị có tài nghệ cao, am hiểu nghề chơi, công phu tích lũy vốn liếng. Tuy không phải con nhà nòi, cũng chẳng ở làng Quan họ gốc nhưng với niềm đam mê và sự khổ công luyện tập, cặp liền chị Nguyễn Thị Yên - Nguyễn Thị Kim Thoa (phường Suối Hoa, thành phố Bắc Ninh) xuất sắc giành giải Nhất nội dung đối đáp 150 câu Quan họ cổ. Đón nhận niềm hạnh phúc bất ngờ, liền chị Nguyễn Thị Yên xúc động: “Chị em chúng tôi luyện tập ròng rã suốt nhiều tháng liên tiếp, chuẩn bị đến ngày thi thì cả hai cùng ốm. Thế nhưng bằng niềm đam mê, chúng tôi đã cố gắng hết sức và thật sự rất hạnh phúc, rất bất ngờ vì đạt kết quả ngoài mong đợi...”.
Năm nay, hội thi Dân ca Quan họ có nhiều điểm mới đáng chú ý. Liền anh, liền chị ở các CLB, các làng Quan họ trước khi đăng ký dự thi hát đối đáp đều được tham gia lớp tập huấn, trang bị kỹ năng giao tiếp, ứng xử; được hướng dẫn kỹ năng diễn xướng những bài ra, bài đối vừa bổ sung vào bộ đề thi... Nhờ đó, khi bước vào cuộc “so tài trên ghế nóng”, các cặp thí sinh có sự giao đãi chào hỏi, thưa gửi nhã nhặn theo lối chơi Quan họ truyền thống. Những lỗi quên câu, quên giọng cũng giảm đáng kể. Đặc biệt, độ tuổi trung bình của các cặp thí sinh dần trẻ hóa, chất lượng hội thi vì thế cũng được nâng lên, có thêm nhiều sự mới mẻ, trẻ trung, hấp dẫn...
Ở nội dung thi sân khấu ca nhạc Quan họ, 8 đoàn nghệ thuật quần chúng của các huyện, thị xã, thành phố đã mang đến 46 tiết mục Quan họ lời cổ, lời mới được dàn dựng công phu, sáng tạo nghệ thuật, đổi mới về phong cách biểu diễn, kết hợp hài hòa giữa các yếu tố trình diễn, hát múa với âm thanh, ánh sáng hiện đại... Ghi nhận của Ban Giám khảo sân khấu ca nhạc Quan họ có nhiều chương trình đạt chất lượng tốt về nội dung và nghệ thuật, đặc biệt một số đoàn nghệ thuật quần chúng có sự đầu tư sáng tạo mới hoàn toàn từ kịch bản, biên đạo, âm nhạc đến đội ngũ diễn viên, nhạc công. Để lại ấn tượng sâu sắc với khán giả là chương trình “Nghề chơi Quan họ” của đơn vị thành phố Bắc Ninh. Mang đến hội thi những làn điệu Quan họ cổ độc đáo, đặc sắc như: Liện sai, Tiên sa xuống cõi trần chơi, Cây kiêu bổng, Chim khôn đỗ nóc nhà quan, Cổ tay đã trắng lại tròn, Nhớ mãi khôn nguôi... với sự đầu tư dàn dựng chuyên nghiệp, kết hợp dàn diễn viên trẻ, tài năng, chương trình của đơn vị thành phố Bắc Ninh đã chạm đến cảm xúc khán giả, giúp công chúng cảm nhận được vẻ đẹp, giá trị nhiều mặt của di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh.

Hội thi đối đáp 150 câu Quan họ cổ là cuộc so tài của những liền anh, liền chị có tài nghệ cao, am hiểu nghề chơi, công phu tích lũy vốn liếng.

Qua gần 30 năm tổ chức, Hội thi Dân ca Quan họ Bắc Ninh trở thành nét đẹp văn hóa, góp phần làm nên sự khác biệt độc đáo cho mùa xuân miền Kinh Bắc. Hội thi cũng là một trong những hoạt động thể hiện cam kết của tỉnh Bắc Ninh với UNESCO về bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ, là minh chứng cụ thể trong việc triển khai thực hiện các quan điểm, nhiệm vụ Nghị quyết của Đảng về chấn hưng phát triển văn hóa con người Việt Nam.
Ông Nguyễn Xuân Trung, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Trưởng Ban Tổ chức Hội thi Dân ca Quan họ Xuân Ất Tỵ khẳng định: Việc định kỳ tổ chức Hội thi Dân ca Quan họ hằng năm vừa là dịp để các nghệ nhân, diễn viên, liền anh, liền chị, các hạt nhân văn nghệ tiêu biểu gặp gỡ giao lưu, học hỏi kinh nghiệm gìn giữ lề lối và những giá trị tinh hoa trong sinh hoạt văn hóa Quan họ; vừa khẳng định sức sống của di sản Dân ca Quan họ luôn được các thế hệ người dân Bắc Ninh trân trọng nuôi dưỡng, trao truyền, thực hành và phát huy trong đời sống đương đại. Qua đó khơi dậy niềm tự hào, nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc thực hành, lưu truyền, quảng bá di sản văn hóa Quan họ mà lực lượng nòng cốt chính là nghệ nhân, liền anh, liền chị ở các câu lạc bộ, các làng Quan họ trong tỉnh.
Hội thi Dân ca Quan họ Bắc Ninh Xuân Ất Tỵ-2025 khép lại sau 3 ngày diễn ra với nhiều cảm xúc háo hức, hồi hộp, tiếc nuối... Song tình yêu, ngọn lửa khát khao, niềm đam mê di sản sẽ tiếp tục được trao truyền qua các thế hệ nghệ nhân, diễn viên, liền anh, liền chị các làng Quan họ. Vẻ đẹp của Quan họ truyền thống, sức sống của “Quan họ làng” vẫn mãi được kế thừa và phát huy trong đời sống đương đại.