Quan tâm chính sách đối với Nghệ nhân (*)

(Lược trích ý kiến Phó Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh Trần Thị Vân tham gia thảo luận tại hội trường Quốc hội về dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), sáng ngày 26-6)

Đóng góp ý kiến hoàn thiện dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), tôi quan tâm đến các chính sách đối với Nghệ nhân được quy định tại Điều 13 dự thảo Luật.

Nghệ nhân được ví như báu vật nhân văn sống, sợi dây níu giữ các yếu tố văn hoá dân gian, người giữ lửa cho di sản văn hoá. Tuy nhiên, Luật Di sản văn hoá năm 2001 chưa quy định chính sách đãi ngộ đối với nghệ nhân. Đến năm 2009, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều trong đó khoản c Điều 26 quy định: “Trợ cấp sinh hoạt hằng tháng và ưu đãi khác đối với nghệ nhân đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu có thu nhập thấp, hoàn cảnh khó khăn”. Theo báo cáo tổng kết thi hành luật, từ khi ban hành đến nay chỉ có 20/1.881 nghệ nhân thuộc đối tượng thu nhập thấp, hoàn cảnh khó khăn, được hỗ trợ và không có Nghệ nhân dân gian nào trong số 747 Nghệ nhân dân gian được hỗ trợ vì không thuộc đối tượng.

Bắc Ninh là địa phương có số lượng lớn các di tích. Ngoài 1.589 di tích, 651 di tích được xếp hạng, 14 hiện vật là bảo vật quốc gia, Bắc Ninh còn có 49 di sản văn hoá phi vật thể, trong đó 8 di sản được đưa vào danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia, 4 di sản được UNESCO ghi danh, như: Dân ca Quan họ, ca trù, tín ngưỡng thờ mẫu, tranh dân gian Đông Hồ… Một trong các giải pháp để bảo tồn và phát huy các di sản quý báu này, Bắc Ninh đã tiên phong trong việc thực hiện chế độ đãi ngộ đối với nghệ nhân. Bắc Ninh hiện có 203 nghệ nhân được tôn vinh trong đó có 10 Nghệ nhân nhân dân, 42 Nghệ nhân ưu tú được nhà nước phong tặng và 151 nghệ nhân được tỉnh phong tặng. Từ năm 2015, HĐND tỉnh ban hành Nghị quyết 213 quy định về các chính sách nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Theo đó: Nghệ nhân nhân dân được hưởng trợ cấp hằng tháng là 2 lần mức lương cơ sở, Nghệ nhân ưu tú 1,5 lần và nghệ nhân do tỉnh phong tặng được hưởng 1 lần mức lương cơ sở/tháng. Ngoài ra, mỗi nghệ nhân còn được hỗ trợ bảo hiểm y tế và hưởng chế độ mai táng phí bằng 10 lần mức lương cơ sở như đối với cán bộ, công chức nhà nước. Có thể nói, sau gần 10 năm thực hiện từ chính sách này Bắc Ninh đã và đang phát huy được tài năng của các nghệ nhân, khuyến khích họ trao truyền, cống hiến, lan toả, giữ gìn và phát huy di sản. 

Tại dự thảo Luật lần này đã tiếp thu và bổ sung các chính sách phù hợp, mạnh mẽ hơn để tôn vinh và đãi ngộ các nghệ nhân. Do đó, tôi hoàn toàn đồng tình với việc bổ sung quy định về chính sách đãi ngộ đối với tất cả các Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú được quy định tại điểm d, khoản 1, Điều 13 như dự thảo Luật mà không bị hạn chế, chỉ quy định với nghệ nhân có thu nhập thấp và hoàn cảnh khó khăn như luật hiện hành. Ngoài ra, tôi đề nghị bổ sung Nghệ nhân dân gian vào đối tượng được hưởng chính sách cùng với Nghệ nhân nhân dân và Nghệ nhân ưu tú. Bởi nếu chúng ta chỉ quy định như trên thì mới chỉ có Nghệ nhân nhân dân và Nghệ nhân ưu tú được hỗ trợ mà chưa đề cập đến chính sách đối với Nghệ nhân dân gian. Trong khi Nghệ nhân dân gian là danh hiệu cao quý của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam được Hội xét duyệt kỹ lưỡng, trao cho những người có thành tích trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hoá ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Từ 2003 đến nay (hơn 20 năm), thì Hội cũng mới chỉ phong tặng cho 747 nghệ nhân.

Cuối cùng, tôi đề nghị nên cân nhắc khi quy định số tiền cụ thể mức hỗ trợ các nghệ nhân tại Điều 17, 18, 19 trong dự thảo Nghị định trình kèm với hồ sơ dự án Luật. Thay vì mức hỗ trợ đối với Nghệ nhân nhân dân là 2 triệu đồng, Nghệ nhân ưu tú 1,5 triệu đồng/tháng và chế độ mai táng phí là 10 triệu đồng/người thì nên quy định mức hỗ trợ tối thiểu đối với Nghệ nhân nhân dân là 1,5 lần mức lương cơ sở, Nghệ nhân ưu tú là 1 lần, Nghệ nhân dân gian 0,7 lần và chế độ mai táng phí là 5 lần mức lương cơ sở để vừa đảm bảo tính ổn định lâu dài, không phải sửa Nghị định, vừa đảm bảo mức hỗ trợ phù hợp, xứng đáng đối với các nghệ nhân, khích lệ họ thêm yêu nghề, truyền nghề, khích lệ lớp nghệ nhân kế cận là những người trẻ tích cực tham gia bảo tồn và phát huy giá trị của di sản.