Sức sống mãnh liệt của văn hóa Việt tại Luy Lâu

Thành cổ Luy Lâu.

Cùng với Nho giáo, Phật giáo cũng được truyền bá vào nước ta qua trung tâm Luy Lâu. Các nguồn thư tịch, tài liệu, đặc biệt là bộ mộc bản Cổ Châu Pháp Vân Phật bản hạnh lưu tại chùa Dâu cho biết, vào thế kỷ II-III đầu Công nguyên, Luy Lâu là trung tâm Phật giáo lớn và cổ xưa nhất của nước ta. Hoạt động Phật giáo ở đây rất nhộn nhịp và tập trung, tăng viện, chùa tháp được xây cất rất quy mô, tàng chứa hàng trăm bộ kinh. Hàng trăm tăng sỹ Ấn Độ, Trung Quốc, Trung Á… đã tới Luy Lâu truyền đạo, nghiên cứu, biên dịch kinh Phật, đào tạo tăng đồ.
Người đầu tiên đến Luy Lâu và dựng trung tâm Phật giáo ở đây là giáo sỹ Ấn Độ Khâu Đà La. Các bộ kinh Bát thiên tung bát nhã, Pháp Hoa tam muội… là những bộ kinh xưa nhất trong hệ bát nhã được các tăng sĩ nghiên cứu và biên dịch tại Luy Lâu. Nhiều kết quả nghiên cứu cũng cho rằng, Phật giáo từ Luy Lâu truyền sang Bành Thành, truyền tới Lạc Dương (Trung Quốc).
Từ thế kỷ VI đến thế kỷ IX, Luy Lâu là trung tâm của Thiền phái thứ nhất của Việt Nam - Thiền pháp Tì-ni-đa-lưu-chi. Ông là người Ấn Độ đến chùa Pháp Vân (tức chùa Dâu) vào năm 580 và ở lại đây cho đến năm 594 thì viên tịch. Sách Thiền uyển tập anh không chỉ xác nhận trung tâm của Thiền pháp Tì-ni-đa-lưu-chi tại chùa Dâu, mà còn cho biết 19 thế hệ của Thiền phái này với 31 vị cao tăng, trong đó hầu hết đã trụ trì tại chùa Dâu.
Ngoài Nho giáo, Phật giáo, còn nhiều luồng tư tưởng, tín ngưỡng ngoại nhập khác cũng được truyền vào nước ta qua Luy Lâu như: thuyết phong thủy, ma thuật, luyện đan, địa lý… Song, các yếu tố văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng ngoại nhập đều hòa nhập với văn hóa và tín ngưỡng bản địa, tất cả đều được chuyển hóa, tái tạo để mang những nội dung, yếu tố văn hóa Việt: Tôn thờ, ơn nhớ tổ tiên; sùng bái những bậc thánh thần, tiên Phật, những danh nhân có công phù giúp nhân dân làm ăn, đánh giặc, bảo vệ và phát triển văn hóa dân tộc.
Tại vùng Luy Lâu, vẫn đậm đặc các công trình văn hóa tâm linh như: đền thờ Kinh Dương Vương, Lạc Long Quân, Âu Cơ, các tướng lĩnh của Hùng Vương, của Hai Bà Trưng... với các nghi lễ dân gian của người Việt được thể hiện sinh động qua lễ hội truyền thống như: Lễ hội kỷ niệm ngày Hai Bà Trưng khao thưởng quân sỹ vào ngày mồng 5 tháng Giêng; lễ hội vùng Dâu với các nghi lễ tắm Phật, rước tượng “Thạch quang”, “Tứ pháp”, diễn trò cướp nước…