Tĩnh lặng bên Sen

Một sớm mai, tiếng chuông điện thoại bừng tỉnh giấc mộng khuya. Đầu dây bên kia thẽ thọt “dậy chưa, miền sen đang chờ!”. Háo hức như một đứa trẻ mong mỏi cả năm đến hè để được đi chơi xa, tôi vội bật dậy sửa soạn đồ nghề, lẳng lặng về bên kia sông Đuống, nơi miền sen nhị sắc Gia Bình đang lấp lóa ánh bình minh... Thực ra chẳng phải làm gì, chỉ cần lặng lẽ bên sen, tâm hồn ta dường như trở nên nhẹ nhõm, bình thản, tìm thấy được giá trị an nhiên giữa dằng dặc mưu sinh.

Nhị sắc là loài sen đẹp lạ mà nghệ sĩ nhiếp ảnh (NSNA) Trần Phan - một người con quê hương vô tình phát hiện trong những chuyến tác nghiệp nơi “tĩnh lặng hồ đầy” trên đồng đất Gia Bình. Với nghệ sĩ Trần Phan, mỗi mùa sen, mỗi bức ảnh sen, mỗi cuộc “phiêu” cùng sen đều là những cuộc rong chơi đầy hứng khởi. Yêu sen, trồng sen, chụp ảnh sen, nhân giống sen, ăn ngủ cũng nghĩ về sen... song dường như ngần ấy vẫn chưa thỏa cái tình của người nghệ sĩ đắm đuối với liên hoa. Bước sang tuổi “thất thập cổ lai hy” nhưng suốt mùa hè, sớm nào ông cũng phóng xe máy vù vù khắp những vạt đồng, đầm hồ để săn tìm, thu vào ống kính bao nhiêu là khoảnh khắc, biến chuyển từng giờ của những bông nhị sắc. Có duyên với nhiều loài hoa đẹp lại dày dặn kinh nghiệm ươm trồng, người nghệ sĩ “mát tay” đã tình nguyện đem giống sen nhị sắc nhân cấy trong khuôn viên các di tích, tư gia... Nhiều mùa hè, NSNA Trần Phan còn nhiệt thành bắc những cây cầu cảm xúc, kết nối đam mê, đánh thức cảm hứng sáng tạo, thu hút giới văn nghệ sĩ trong và ngoài tỉnh về Gia Bình để được tĩnh lặng và thăng hoa sáng tạo cùng sen.
Mùa nối mùa, miền sen dịu dàng, thanh khiết đã thu phục biết bao tâm hồn tĩnh tại mê mải tìm về tận hưởng rồi sững sờ! Thu hút bởi vẻ đẹp lạ, độc đáo mà không hề sặc sỡ, sen nhị sắc Gia Bình cứ khiến người ta lưu luyến, vấn vương bởi sự thanh tao, bình lặng quyện trong không gian thiền tịnh xưa mà không cũ, mơ màng, hư thực... Chỉ chờ vào vụ là những nhóm họa sĩ, nhiếp ảnh gia, nhà văn, nhà thơ, nhà báo khắp phương xa lại hò hẹn về ngắm sen. Những đóa “bạch hồng liên” cánh hồng xen trắng, cánh trắng viền hồng mọc lên từ bùn đất Gia Bình luôn mới mẻ và gợi tưởng, truyền cảm hứng, kết nối những người yêu nghệ thuật. Trong khi các nhiếp ảnh gia đặt vào ống kính câu chuyện đời sen song hành với đời người, thì giới họa sĩ bằng nét vẽ của mình lại làm rung động tâm hồn với những cung bậc cảm xúc khác nhau qua những góc nhìn biến chuyển về sen, lúc bình dị thân quen, lúc huyền hoặc hư ảo như sương khói...

Họa sĩ vẽ sen.

Mùa sen năm ngoái, nhờ sự kết nối của NSNA Trần Phan, nhóm họa sĩ màu nước từ Hà Nội về Gia Bình sáng tác. Sau chuyến đó, nữ họa sĩ Phạm Thơm đã trình làng Bộ sưu tập màu nước ấn tượng về sen nhị sắc với: “Hư vô”, “Chốn thanh bình”, “Tĩnh”, “Nồng nàn che chở”, “Ảo mộng ban mai”, “Khoảnh khắc”... Tất cả đều vẽ sen nhưng không một bức tranh nào có cảm xúc giống bức nào, mỗi tác phẩm lại đem đến những cảm nhận, góc nhìn riêng. Mùa hè năm nay, vẫn tiếp tục là sự gợi mở từ NSNA Trần Phan, các họa sĩ trong Chi hội Mỹ thuật Bắc Ninh quyết định mở trại sáng tác về sen nhị sắc tại chùa Hàm Long, thôn Triện Hương, xã Nhân Thắng, Gia Bình. Chỉ một góc sen khiêm tốn trong khuôn viên chùa làng nhưng không gian từ bi tĩnh lặng, ngát hương hoa đã thức dậy cảm xúc trong mỗi người nghệ sĩ. Thành quả là những bức tranh khiến người xem bất ngờ thích thú bởi bản hòa tấu sắc độ, phổ màu thanh khiết, thăng hoa đầy sức gợi...
Quả thực, chỉ cần gần sen, ta như ở trong một vũ trụ an yên, tĩnh lặng, tâm hồn được giải phóng tự do, tựa những đoá bạch liên thuần khiết, bình thản giữa đầm lầy. Thực tế, loài sen không đơn thuần chỉ “gần bùn” mà đã mọc lên từ bùn, hút dinh dưỡng từ bùn để mang tinh túy đến cho đời. Nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Thị Minh Thái từng nhận định: Nếu không có “mùi bùn” cũng không thể có hoa sen. Loài hoa này muốn thơm, muốn đẹp, muốn tỏa hương thì nhất định phải hút dinh dưỡng từ bùn. Bởi thế, câu ca dao “Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn” vốn được hiểu theo nghĩa sen vươn lên, vượt thoát và không vương “mùi bùn” cần được nhìn nhận lại cho thấu đáo.
Trong đời sống văn hóa người Việt, vẻ đẹp tinh khôi, mong manh mà mãnh liệt của sen vốn được ca ngợi bằng vô số những mỹ từ. “Trong đầm gì đẹp bằng sen” - sen được ví như “bà chúa đầm lầy” mà dù có đi đến cùng trời cuối đất cũng chẳng thể tìm kiếm được loài hoa nào sống trong đầm mà có thể đẹp hơn sen, thanh khiết hơn sen và mộc mạc hơn sen. Sen còn là biểu trưng cho những giá trị đạo đức, sự thuần khiết, thanh cao của Phật pháp. Bởi hiếm có loài hoa nào bao hàm cả quá khứ (rễ và củ sen nằm sâu trong bùn), hiện tại (thân sen với lá, hoa) và tương lai (đài sen lớn dần ấp ủ kết hạt) nên hoa sen biểu hiện được ý nghĩa triết học về cả không gian và thời gian trong Phật giáo.  
Trong nhịp sống thường hằng của người dân Kinh Bắc-Bắc Ninh, những mùa sen đi cùng năm tháng. Sen thân thuộc và gần gũi. Sen mọc lên từ bùn, sen sống dưới ao, sen trồng trong chậu, sen quấn quýt bên sóng lúa, sen bình lặng nơi chùa làng, sen lẫn trong trầm hương thanh tịnh chốn thiền môn. Sen mênh mông nơi hồ đầy. Sen thuần khiết trên bàn thờ gia tiên. Sen ở với người, trong tinh thần và vật chất. Sen đi vào văn chương, nghệ thuật. Cứ thế, âm thầm và lặng lẽ, tình người, hồn sen quyện ngọt...