Tháng 4 ở đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải

Sau khi viếng các Anh hùng Liệt sỹ tại Nghĩa trang liệt sỹ Quốc gia Trường Sơn, đoàn chúng tôi đến khu di tích giới tuyến đôi bờ Hiền Lương đúng lúc mặt trời treo lơ lửng trên đầu. Nắng, gió Lào hầm hập, bỏng rát nhưng ai nấy đều phấn chấn, xúc động khi được đặt chân tới vùng đất lịch sử này, dù đã từng tới đây nhiều lần. Tỏ ra nôn nóng, cô bạn đồng nghiệp xăm xắn chạy xuống bến sông, khỏa tay vào dòng nước mát. Rồi như vừa phát hiện ra điều kỳ thú, chị ngửng mặt nói to: “Nước sông Bến Hải có vị mặn”. Biết là đang dịp triều cường, nước mặn từ biển xâm nhập vào mà tôi chẳng muốn tin, dường như từ trong sâu xa tâm khảm luôn nghĩ rằng, đó là cái mặn của máu và nước mắt thấm đẫm con sông lịch sử.

Với “sứ mệnh đặc biệt”, cụm di tích Hiền Lương - Bến Hải luôn đón nhiều khách tham quan.

Lần tìm theo bản đồ địa lý, sông Bến Hải, chứng tích của nỗi đau chia cắt còn có tên là Minh Lương, cách gọi của nhà văn Nguyễn Tuân là “dòng sông Tuyến”. Sông có chiều dài gần 100 cây số, nơi rộng nhất cũng chỉ vài trăm mét, bắt nguồn từ dãy Trường Sơn, chảy dọc vĩ tuyến 17 từ Tây sang Đông, đổ ra biển tại Cửa Tùng. Cũng như bao con sông khác chảy qua đất Việt, Bến Hải chỉ là một dòng sông nhỏ hiền hòa trôi qua núi rừng với những bản làng Vân Kiều ở phía thượng nguồn và hòa vào biển Đông trước khi qua những xóm làng hai bờ của đất Quảng Trị. Nếu không có chiến tranh, dòng sông thật an lành. Thế rồi, dù không muốn nhưng Bến Hải đã trở thành một địa danh nổi tiếng thế giới. Đó là ngày 20-7-1954, cách đây 70 năm, khi Hiệp định Giơ-ne-vơ ký kết, đất nước bị chia thành hai miền, vĩ tuyến 17 được lấy làm ranh giới quân sự tạm thời. Theo Hiệp định, sông Bến Hải là đường biên trong thời gian hai năm, chờ cuộc Tổng tuyển cử thống nhất được quy định vào tháng 7-1956.

Thế mà lời ước hẹn hai năm đoàn tụ bên bờ Hiền Lương phải đằng đẵng mấy mươi năm. Để rồi dòng Bến Hải bên thương, bên nhớ oằn mình chịu bom đạn quân thù. Vợ bên nớ, chồng bên ni vò võ mong chờ, thương nhớ. Cây cầu nhỏ thôi mà đã gánh trên vai suốt cả một chặng sử dài oanh liệt. Khúc sông vỏn vẹn chưa đầy 100m. Cầu bắc qua giới tuyến dài 178m với gần 900 tấm ván mà bây giờ chỉ mất vài phút bộ hành là có thể đi qua, vậy mà cả dân tộc đã ròng rã mấy ngàn ngày mới nối được đôi bờ.
Ở đây, câu chuyện về những ngày đau thương không bao giờ cũ. Chúng tôi được Phó ban Quản lý di tích Bến Hải - Hiền Lương Trần Văn Minh kể khá tường tận về khu phi quân sự này. Trong câu chuyện của anh, cảm động nhất vẫn là về một gia đình có em bé được cứu sang bờ Bắc, mẹ em bị kẹt lại bờ Nam. Mỗi lần nhớ con, chị lại ra bờ sông nước mắt tràn ngóng về bờ Bắc, nghe con trẻ bên này cất tiếng gọi “mạ ơi” mà xé ruột xé gan. Hay bà con bờ Nam muốn nhắn tin với người thân bờ Bắc chỉ có thể đứng bên sông đưa tay dùng ám hiệu: Ðầu vấn khăn tang, hai tay úp mặt là báo người thân vừa mới qua đời; hai cánh tay quặt ra phía sau là muốn nói rằng có người vừa bị bắt... Ðám tang ở vùng giới tuyến lại có đến “bốn đoàn” đưa tiễn. Khi có người qua đời, người dân bờ Nam đưa người quá cố đi dọc bờ sông, phía bờ Bắc cũng một đoàn người song song như thế. Bóng hai đoàn soi xuống dòng sông làm thành hai đoàn nữa. Rồi mỗi lần lễ, Tết, người thân hai bờ lại tràn ra sông để ngóng nhau. Nghe sao đau đớn quá!
Và cũng chỉ ở Hiền Lương mới có “cuộc chiến” bằng loa phóng thanh và “cuộc chiến” đọ cờ. Loa của địch phát vang xa bao nhiêu thì loa ta còn to hơn, vang hơn để át tiếng tuyên truyền tâm lý chiến. Cờ của địch treo cao bao nhiêu, khổ rộng bao nhiêu thì cờ ta phải cao hơn, lớn hơn để đồng bào hai bờ dù ở rất xa vẫn được ngắm màu cờ đỏ sao vàng. Để lá cờ Tổ quốc tung bay trên bờ Bắc, là kết quả của cuộc đấu tranh căng thẳng, quyết liệt, hiểm nguy và hi sinh. Khi Mỹ - Ngụy xây cột cờ cuối cùng cao 35 mét, chúng ta đã xây cột cờ 38,6 mét và treo lá cờ 134m2, nặng 15kg. Hình ảnh lá cờ bờ Bắc ngày ấy chính là sự hiện diện của miền Bắc XHCN ngay sát cạnh miền Nam đang kiên cường đấu tranh. Gió mưa thường xuyên làm cờ bị rách, vài ngày phải may mới hoặc vá lại một lần. Câu chuyện về đồng chí công an Nguyễn Đức Lãng may cờ Tổ quốc và mẹ Nguyễn Thị Diễm đứng bên chân cột cờ sau trận bom của địch thức trắng đêm vá cờ đã trở thành huyền thoại ở vùng đất lửa này…
Năm tháng trôi qua, đất nước thống nhất gần 50 năm, nhân dân hai bên bờ sông Bến Hải đã xóa hoàn toàn vết thương chiến tranh nhưng đôi bờ Hiền Lương cùng với cây cầu, cột cờ, dàn loa… mãi mãi là biểu tượng về ý chí và sức mạnh của dân tộc Việt Nam, là hình ảnh thu nhỏ về thắng lợi giữa ta và địch trên quê hương Quảng Trị anh hùng. Anh Nguyễn Văn Long, Trưởng Phòng in (Báo Bắc Ninh) chia sẻ đây là lần thứ hai anh đến di tích cầu Hiền Lương nhưng vẫn nguyên vẹn cảm xúc hồi hộp như lần đầu. Anh đã chụp rất nhiều hình ảnh lưu niệm tại cầu Hiền Lương, sông Bến Hải để về khoe với bạn bè và gia đình. “Hôm nay, tôi đến đây để ngắm nhìn cụm di tích đôi bờ Hiền Lương thiêng liêng, chiêm nghiệm về những ngày tháng gian khổ và cuộc chiến đấu bền bỉ, anh hùng của quân dân Quảng Trị nói riêng và quân dân hai miền Nam Bắc nói chung. Đi trên nhịp cầu Hiền Lương, để tưởng nhớ những người đã ngã xuống trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Qua từng câu chuyện kể của hướng dẫn viên Ban quản lý di tích tôi khâm phục khát vọng hòa bình, thống nhất đất nước của dân tộc Việt Nam”- anh Long cho biết.
Hôm nay, trong những ngày tháng Tư lịch sử này, nhớ lại chuyến thăm khu di tích giới tuyến đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải, trong tôi lại văng vẳng câu hát “Bên ven bờ Hiền Lương, chiều nay ra đứng trông về, mắt đượm tình quê, đôi mắt đượm tình quê…” suy ngẫm về những gì được mất để rồi không thể nào quên một thời đau thương mà anh dũng, từ đó thêm quyết tâm, thêm năng lượng đóng góp cho sự phát triển của quê hương, đất nước.