Đài tưởng niệm bằng thơ

Năm 1958 nhà nước tiến hành xây dựng công trình thủy lợi quan trọng ở ba tỉnh Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương với hàng vạn nhân công tham gia. Tháng 10-1958 Bác về thăm công trường và nói chuyện với nhân dân tại địa điểm đình làng Ngọc Tỉnh (Thuận Thành).

Bác và đoàn cán bộ đi cùng mặc quần áo gụ, đi bộ từ phía đường số 5 tắt cánh đồng làng Liễu Ngạn về phía công trường. Bác đã dừng lại ở dưới tán cây đa Liễu Ngạn để xem bản đồ địa hình. Sau đó Bác đi về hướng đình làng Ngọc Tỉnh. Để ghi nhớ nơi Bác đi qua, nhân dân làng Liễu Ngạn đã đề nghị cấp trên cho xây đài tưởng niệm Bác ở gốc đa làng. Có một người cũng xây một đài tưởng niệm Bác bằng thơ. Đó là cố thi sĩ Nguyễn Duy Hợp, người Mão Điền (Thuận Thành). Năm 1970 huyện đã trưng tập ông đi khảo sát di tích trong toàn huyện. Khi về Liễu Ngạn ông đã vô cùng xúc động trước di tích. Cây đa làng nơi Bác dừng chân xem bản đồ 12 năm trước. Xúc cảm trào dâng ông đã viết nên bài thơ “Nơi Bác đi qua” thấm đẫm tình cảm với Bác như sau:

NƠI BÁC ĐI QUA

(Bác Hồ về thăm công trường thủy nông Gia-Thuận, tháng 10 năm 1958)

Bác về thăm dân công

Đang đào sông Gia-Thuận

Người qua làng Liễu Ngạn

Quê hương Nguyễn Gia Thiều

Nước dưới cầu trong veo

Còn in nguyên bóng Bác

Nắng sáng chòm râu bạc

Áo gụ, gậy cầm tay

Bác dừng lại một giây

Vui vẻ nhìn Liễu Ngạn

Xưa gái buồn “Cung oán”

Nay gái vui công trường

Bác trèo lên bờ mương

Công trường ùa đón Bác

Giữa ngổn ngang đất cát

Bác nắm tay từng người

Áo Bác đẫm mồ hôi

Trong nắng trưa đổ lửa

Thương Bác trồng cây xanh

Che nơi Người đứng đó

Con đường xưa vỡ lở

Nhiều đoạn lút chân bò

Bác xắn quần lội qua

Dép cầm tay gậy chống

Bây giờ đường to rộng

Mỗi bước còn băn khoăn

Tiếc hơn mười năm trước

Từng làm Bác lấm chân

Nơi Bác đến một lần

Không bia ghi mà nhớ

Xôn xao cầu lộng gió

Phải Bác vừa qua thăm

Lúa mấy vụ một năm

Bao mùa rồi đã gặt

Ngày bác về nước bạc

Nay đã thơm cơm vàng

Câu chuyện Bác qua làng

Nhuốm thêm màu cổ tích

Đồng quê vào chiến dich vu seo

Mơ theo Bác bay lên.

10-1970

Thời điểm viết bài thơ (10-1970) thật ý nghĩa, 12 năm ngày Bác về thăm và mới qua ngày giỗ đầu Bác. Bác vừa về thăm ngày nào mà nay Bác đã mất rồi, nhưng tư tưởng Bác, sự nghiệp Bác vẫn đang sống mãnh liệt trong nhân dân cả nước. Tứ bài thơ xuất hiện và dẫn nhà thơ đi hết xúc cảm của mình. Lời thơ như kể về sự kiện có thật kia. Và nhân dân đã nỗ lực làm theo ý nguyện của Bác “Nước dưới cầu trong veo/Còn in nguyên bóng Bác” là khẳng định ý nguyện làm thủy lợi để dân no ấm của Bác đã hoàn thành mĩ mãn. Và đây cũng là một thủ pháp kể để ta hình dung rõ thêm lần Bác về thăm khi trước. Tác giả tiếp tục dùng thủ pháp so sánh để làm nổi bật cuộc sống của nhân dân đã đổi thay từ ngày đi theo Bác và làm theo lời Bác: Xưa gái buồn “Cung oán”/Nay gái vui công trường; Con đường xưa vỡ lở/Bây giờ đường to rộng; Ngày Bác về nước bạc/Nay đã thơm cơm vàng.

Hình ảnh Bác trong thơ cũng thật gần gũi mà cao cả: Áo đẫm mồ hôi giữa ngổn ngang đất cát vẫn nắm tay từng người. Bác luôn gần gũi và quan tâm tất cả mọi người. Cái nắm tay của Bác là nắm trong tuệ nhẫn của nhà thơ, bởi chính ý nguyện xây dựng công trình thủy lợi này đã là sự quan tâm nhất, gần gũi nhất với dân của Bác. Đến hình ảnh “Bác xắn quần lội qua” thì thật cao cả vời vợi. Đó là Bác đi tiên phong dẫn dắt toàn dân “lội qua đói nghèo”. Vì thế tác giả đã thay mặt dân bộc bạch tấm lòng của mình muốn “trồng cây xanh” nơi Bác đứng “nắng trưa đổ lửa” làm “áo Bác đẫm mồ hôi”. Thậm chí tác giả còn “tiếc” vì con đường lầm lội năm xưa “làm Bác lấm chân”.

Theo Bác làm ăn lớn lội qua đói nghèo đã thành sự thực, dòng “nước bạc” đã làm nên “cơm vàng” và dân ta vẫn tiếp tục đi theo Bác, làm theo lời Bác do đó Bác vẫn luôn ở bên gần gũi, sát cánh cùng dân làm nên những thành công mới, những thắng lợi mới như lời thơ khẳng định “theo Bác bay lên”. Chuyện Bác về thăm mới ngày nào đã “nhuốm màu cổ tích” vì sự đổi thay lớn lao của quê hương mà người thường không thể tưởng tượng nổi. Vì thế “Nơi Bác đến một lần/Không bia mà vẫn nhớ”. Nay có thêm một đài tưởng niệm bằng thơ “Nơi Bác đi qua” thì các thế sau càng ghi nhớ hơn.