Đậm đà Quan họ phường Vệ An

Chúng tôi về phường Vệ An (thành phố Bắc Ninh) những ngày đầu xuân khi tiết trời mưa bụi lất phất bay. Trong không khí… rất xuân ấy, chúng tôi thật may mắn khi được thưởng thức “đặc sản” của vùng quê Kinh Bắc ngay chính tại nhà con gái bà Tạ Thị Vinh - người nỗ lực “giữ lửa” Quan họ phường Vệ An suốt mấy chục năm qua.

Đon đả ngay ở đầu ngõ, bà Tạ Thị Vinh (ảnh), Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ (CLB) Quan họ phường Vệ An “tay bắt mặt mừng” đón chúng tôi như những người đi xa trở về. Và đâu đó trong sâu thẳm, chúng tôi cảm nhận thật rõ câu hát của người dân nơi đây: “Người Bắc Ninh vốn trọng chữ tình”. Bằng chất giọng ấm áp, tình cảm, bà cho biết về Bắc Ninh mà không được nghe câu Quan họ nào thì coi như… chưa về. Quả đúng như thế, bà đã lên kế hoạch mời một số liền anh, liền chị đến nhà để “đãi khách” bằng những “món ăn quan họ”…
Bà Tạ Thị Vinh sinh năm 1955 ở thành phố Bắc Ninh (quê gốc ở Bồ Sơn), sau khi lấy chồng thì về phường Vệ An sinh sống. Bà bảo may mắn được sinh ra trong một gia đình có truyền thống hát Quan họ. Mẹ của bà là cụ Nguyễn Thị Chiên (1914-1993) - người có nhiều công lao trong việc đào tạo các liền anh, liền chị ở Đoàn Dân ca Quan họ thuở ban đầu, bởi vậy khi mới 11,12 tuổi bà đã hát được một số bài cơ bản. Khi trưởng thành không có điều kiện theo học Quan họ chuyên nghiệp, thế nhưng câu ca Quan họ đã len lỏi, đồng hành cùng bà trong đời sống của một công nhân ở Hợp tác xã cơ khí Thành Bắc. Có thể nói những câu Quan họ khi ấy đã làm bà quên đi sự mệt mỏi lao động chân tay vất vả.
Vốn tiếng say mê Quan họ nên vào những năm 2000, bà đã được mời tham gia CLB Quan họ phường Vệ An. Với sự nhiệt tình, tâm huyết, bà góp phần đưa CLB trở thành một trong những đơn vị đi đầu trong phong trào gìn giữ và bảo tồn dân ca Quan họ tỉnh. Những năm 2007-2008, bà đã tham gia thi hát đối đáp Quan họ trên sóng Đài Phát thanh và Truyền hình Bắc Ninh. Năm 2009, bà giành giải Khuyến khích trong Cuộc thi hát đối đáp 50 câu Quan họ đầu xuân của tỉnh. Ngoài ra, bà còn vinh dự được tham gia hát “Đá đông triều” trong bộ phim “Ký sự Quan họ” nổi tiếng về 49 làng Quan họ.
Bà Vinh bảo, đã mê “món” này thì ham lắm! đến nấu cơm, rửa bát cũng phải hát một, hai câu; ăn cơm cũng phải “làm” một vài lời… Bởi thế mà có những người như bà Nguyễn Thị Bài (72 tuổi) cứ rảnh rỗi lại sang “chơi” Quan họ rồi mê mẩn tối ngày. Xác định việc truyền dạy Quan họ thì phương pháp là rất quan trọng, bởi thế bà luôn đau đáu tìm ra phương pháp để người học dễ hiểu, dễ hát, dễ đi vào lòng người. Rồi cũng từ cách truyền dạy ấy mà một người cháu của bà là chị Tạ Thị Hiếu cũng đã giành giải Ba trong cuộc thi hát đối đáp 50 câu Quan họ của tỉnh, hay như cô con gái thứ hai của bà thời sinh viên cũng giành giải nhì trong khoa với bài “Ngồi tựa mạn thuyền”.
Sinh thời nhạc sĩ Đức Miêng thường ngồi trong hội đồng giám khảo các cuộc thi đối đáp Quan họ và tác giả “Gửi về Quan họ” khi nghe giọng hát của bà Vinh đã phải thốt lên rằng: “Đó là giọng hát đẹp, mượt mà, tha thiết như tình đất, tình người Quan họ vậy”. Còn Nghệ nhân Ưu tú Tạ Thị Hình - người em họ của bà Vinh, trong nhiều lần đi truyền dạy Quan họ ở các vùng đã nói với các liền anh, liền chị bằng niềm tự hào: “Đấy, phải hát như chị Vinh đấy”.
Nặng lòng với CLB Quan họ phường Vệ An, bà Vinh cho biết: “CLB hiện có khoảng 30 thành viên và đều là những người đã về hưu. Tôi truyền lại một số bài đơn giản từ các giọng vặt dần dần đến giọng khó như La Rằng, Tứ Quý. Chúng tôi đã xây dựng nền nếp tổ chức 1 tháng 4 buổi, trong đó 2 buổi sinh hoạt chung, 2 buổi dạy trực tiếp cho từng người. Đáng mừng sau mỗi buổi học, tôi thấy các liền anh, liền chị đều có những tiến bộ và càng say mê hơn. Tôi cảm nhận rất rõ tình yêu với dân ca Quan họ trong huyết quản của họ và đó là động lực để tôi quyết tâm, kiên trì “ươm mầm” Quan họ trên địa bàn phường. Để có thế hệ kế cận, trong thời gian tới chúng tôi sẽ vận động, thuyết phục thêm những người trẻ tham gia vào CLB”.
Giờ đây bà Vinh không chỉ tham gia giảng dạy và là Phó Chủ nhiệm CLB Quan họ phường Vệ An mà bà còn truyền dạy cho khu phố Hồ Ngọc Lân (phường Kinh Bắc) - một đơn vị mới thành lập chưa lâu. “Tôi luôn tâm niệm cuộc đời này, tôi may mắn và hạnh phúc được các cụ truyền cho câu Quan họ thì mình phải có trách nhiệm truyền lại cho càng nhiều người càng tốt. Và như thế Quan họ sẽ mãi như bông hoa đẹp tỏa ngát hương sắc với đời”, bà Vinh bộc bạch.
Sẽ là thiếu sót nếu nhắc đến con đường đam mê Quan họ của bà Tạ Thị Vinh lại không nói đến người chồng của bà. Ông vốn kiệm lời nhưng luôn biết cách quan tâm, động viên để bà yên tâm vào công việc truyền dạy Quan họ. Bản thân ông là người yêu Quan họ và cũng hát được một số bài cơ bản. Khi nhắc đến người chồng của mình, ánh mắt bà Vinh không giấu nổi sự tự hào: “Thường thì có khách đến “chơi” Quan họ thì ông ấy thường chủ động đi nấu cơm mà không hề mặc định đó là công việc của phụ nữ. Rồi những hôm, tôi phải đi hát/ truyền dạy Quan họ ở một số nơi, ông cũng không ngần ngại chở tôi đến tận những nơi ấy. Ông chính là “người bạn” đồng hành cùng tôi trong hành trình lan tỏa Quan họ”.
Khi nhắc đến những danh hiệu, bà Vinh khiêm tốn thủ thỉ: “Thực ra với một người đam mê Quan họ thì danh hiệu nghệ nhân là rất đáng quý nhưng rõ ràng đó không phải là mục đích cuối cùng. Suy cho cùng thì việc làm được gì đó cho Quan họ vang mãi trong đời sống đương đại mới là quan trọng, mới là điều mà tôi khát khao hướng đến”.
Trước khi chia tay bà Vinh để xuôi về Thủ đô, chúng tôi được các con của bà dẫn đến thăm đền Vua Bà Thủy tổ Quan họ. Trong không khí linh thiêng, tĩnh mịch tại nơi được coi là “mạch nguồn” của dân ca Quan họ, tôi hiểu rằng những người con của bà Vinh mặc dù không hoạt động trong lĩnh vực âm nhạc truyền thống nhưng luôn bỏng cháy với sự nghiệp Quan họ. Gia đình bà Vinh là một “tế bào” để tạo nên một “cơ thể sống” Quan họ khăng khít, bền chặt. Rõ ràng không một đồng lương, không một danh hiệu nhưng những người như bà Tạ Thị Vinh vẫn say sưa như nhưng chú ong miệt mài, siêng năng “giữ lửa” Quan họ để Quan họ sáng mãi trong đời sống phố thị hôm nay.