“Cái khăn đội đầu như thể hoa sen”...

Hòa trộn nhiều gam màu tương phản, thấp thoáng cả những sắc chói đỏ son, hồng đào, vàng chanh, xanh lá cây... nhưng trang phục Quan họ vẫn nền nã, thanh tao, nổi bật mà không sặc sỡ phô trương. Những đường nét ôm khít, lật mở hững hờ, những thắt nút, nếp buông xống xếnh giao tình mà vẫn gợi lên vẻ đẹp thầm kín ý nhị, e ấp... Tính biểu cảm trong đường nét với lối “chơi màu” tài tình, độc đáo ấy chỉ có ở trang phục của người Quan họ.

Có người nhận xét rằng, trang phục của các liền anh, liền chị Quan họ như được “dệt” từ trời đất, từ văn hóa và từ vẻ đẹp tâm hồn của người dân Kinh Bắc với biết bao sự yêu mến, trân trọng... Cái tình và chất cảm của các yếu tố thẩm mỹ trong trang phục liền chị Quan họ tạo nên vẻ đẹp kín đáo đậm chất Á Đông, khơi nguồn cảm hứng bất tận cho người thưởng lãm.  
Với tông màu trầm nền nã đặc trưng bên ngoài hòa quyện với sắc độ tươi sáng ở bên trong, bộ trang phục liền chị được kết hợp bởi nhiều lớp áo khác màu chồng lên nhau. Trong cùng là lớp yếm đào rực rỡ, tiếp đến lớp áo cánh trắng hoặc nâu non, ngoài cùng phủ một lớp lụa the đen mỏng nhẹ bên ngoài như để cân bằng, trung hòa với bên trong, tạo thành màu cánh gián hoặc đỏ tía. Tông màu áo hòa sắc đồng điệu với tông màu đen sẫm của quần váy phía dưới và cũng không quá cách biệt với màu khăn mỏ quạ đội trên đầu, tạo nên một tổng phổ trầm ấm, dịu dàng đặc trưng độc nhất vô nhị. Lối “chơi màu” đặc sắc này của người Kinh Bắc không đâu có được.
Mỗi dịp hội hè tiết lệ, khi mưa xuân phấp phới bừng lên chồi non lộc biếc, các liền chị lại xúng xính áo khăn du xuân trảy hội, miệng cười lúng liếng, e ấp sau vành nón quai thao, bước đi sóng sánh trên đôi guốc gỗ, chạm vào cơn gió xuân mỏng nhẹ mơn man, tà áo bung ra muôn sắc thắm tươi: hồng đào, cánh sen, vàng chanh, thiên thanh, nâu non... hòa quyện với không gian trầm mặc, nét cong của mái đình, mái chùa như một tác phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh đậm hồn dân tộc. Bất kỳ ai bắt gặp hình dáng, khung cảnh ấy cũng rung động xốn xang, vấn vương khó cưỡng.  
Một trong những người có công “xe chỉ luồn kim”, cải tiến, cách tân trang phục Quan họtruyền thống để có bộ trang phục liền chị đầy tính biểu cảm thẩm mỹ như hiện nay là ông Lê Duy Thu, cựu Trưởng Đoàn Dân ca Quan họ. Xuất phát từ những trăn trở khi đưa Dân ca Quan họ biểu diễn trên sân khấu nhưng bộ trang phục cổ truyền không bật lên được vẻ đẹp đoan trang, lịch lãm của người Kinh Bắc, hơn nữa còn khiến cho khán giả dễ lầm tưởng với các loại hình nghệ thuật khác. Do đó, ông Thu đã cất công tìm gặp các nghệ nhân để mượn những bộ áo mớ ba mớ bảy truyền thống rồi nhờ họa sĩ vẽ lại.

Chị hai, chị ba Quan họ trảy hội Diềm.

Dựa vào mẫu vẽ của họa sĩ, trên cơ sở kiểu dáng truyền thống của bộ trang phục xưa và sẵn có nghề may của gia đình, ông Thu nghiên cứu cải tiến, biến chiếc áo mớ ba mớ bảy “bùng nhùng” lộm cộm, không eo thành áo hai lớp, chít eo với lớp bên trong bằng vải màu nhung đỏ, lớp ngoài là lụa the màu đen hoặc tím than. Hai màu tương phản này kết hợp lồng vào nhau trở thành màu cánh gián. Chiếc yếm đào cũng được cách tân, khoét tròn ôm khít để lộ chiếc cổ ba ngấn trắng ngần của liền chị khi mặc. Tiếp nữa, ông Thu còn sáng tạo miếng lá lật màu xanh ở trước ngực thay cho lớp áo giữa, vừa để trang trí vừa toát lên vẻ lãng mạn của chiếc yếm đào mà nhìn vào vẫn cảm giác như đủ 3 lớp áo. Đây là một điểm cách điệu độc đáo, chỉ có ở trang phục Quan họ.
Việc cách tân, biến tấu về đường nét, chất liệu, màu sắc và cả sự giản lược trong cấu trúc của bộ trang phục liền chị ngày nay được công chúng đánh giá là một sự cải biên, sáng tạo thành công, đạt trình độ thẩm mỹ nghệ thuật cao, vừa đậm truyền thống, vừa phù hợp xu hướng thời đại mới. Bộ trang phục đó đã giúp các liền chị khoe được vẻ đẹp duyên dáng, tôn lên nét đẹp tâm hồn, tính cách dịu dàng, đoan trang, đặc biệt là biểu đạt sự hài hòa trong lễ nghĩa và thể hiện văn hóa giao tiếp lịch lãm, tao nhã của người Bắc Ninh - Kinh Bắc.  
Một bộ trang phục liền chị Quan họ đầy đủ, ngoài váy, áo, khăn, yếm, bao lưng, còn có dây xà tích, nón quai thao, đôi dép cong... Đó là sự liên kết tuyệt vời giữa vẻ đẹp của liền anh, liền chị với lời ca điệu hát, hàm chứa ý nghĩa nhân sinh sâu sắc trong nếp ăn, nếp ở của người Kinh Bắc-Bắc Ninh và thấm đẫm hồn cốt, bản sắc văn hóa dân tộc trong từng lớp kết cấu, màu sắc, chất liệu, cấu trúc, bố cục... Cho nên dù xuất hiện ở không gian nào, trang phục Quan họ cũng rất ấn tượng, nổi bật và dễ dàng nhận diện.
Lâu nay, những nghệ nhân Quan họ gạo cội vẫn dạy rằng, muốn biết một liền anh, liền chị có tinh tường nghề chơi hay vẫn còn “cả sữa non măng” thì chỉ cần nhìn vào cách họ phục sức, cầm ô, che nón là biết ngay. Bởi theo quan điểm thẩm mỹ của người Quan họ để có sự gắn bó lâu dài, toàn diện thì phải lấy chữ “Nhân” làm đầu, thể hiện ngay từ cách đội khăn mỏ quạ. Khi vấn tóc, đội khăn phải gấp hình mỏ quạ ở giữa đường rẽ ngôi của tóc, bắt hai góc khăn về hai phía tai rồi thắt múi đằng sau gáy. Khăn mỏ quạ phải chít sao cho thành hình chữ “Nhân” hài hòa, phù hợp với khuôn mặt, nhìn giống búp sen chúm chím, toát lên vẻ đẹp đoan trang, kiều diễm như câu ca “Miệng cười như thể hoa ngâu/Cái khăn đội đầu như thể hoa sen”... Thế nên, những người muốn theo nghề chơi Quan họ phải tìm hiểu học tập một cách chỉn chu và bài bản, không được phép đơn giản, xuề xòa. Chít khăn mỏ quạ rất khó, nếu chưa thạo phải luyện cho thành thục hoặc phải nhờ người có nghề khéo léo chỉnh sửa vì chỉ một chút xộc xệch cũng làm giảm nét duyên dáng, mặn mà và còn mất đi cả tấm chân tình của người Quan họ.
Quan họ lấp lánh và đặc sắc đâu chỉ ở phương diện âm nhạc, lời ca hay hình thức diễn xướng mà là tổng hòa của nhiều yếu tố. Những bộ trang phục nền nã, thanh tao kết hợp cùng những làn điệu say đắm với lối ứng xử lịch thiệp, tinh tế của người Kinh Bắc đã mang đến cho nhân loại một di sản văn hóa phi vật thể độc nhất vô nhị. Văn hóa Quan họ với trang phục liền anh, liền chị đã trở thành biểu tượng thân thương không chỉ ở vùng Kinh Bắc mà ngày càng lan tỏa rộng khắp, đặc biệt còn xuất hiện ở nhiều diễn đàn trong nước và quốc tế như một đại diện của Việt Nam trong quá trình giao lưu, hội nhập quốc tế.