“Con sẻ vàng”

Một cuốn sách dày hơn 900 trang đã khiến tôi đọc ngày đọc đêm, đọc bất cứ khi nào có chút thời gian rảnh rỗi. “Con sẻ vàng” là ấn bản tiếng Việt cuốn tiểu thuyết nổi tiếng “The Goldfinch” của Donna Tartt.

Từng được coi là thần đồng văn học Mỹ nhưng Donna Tartt viết không nhiều, “Con sẻ  vàng” là tiểu thuyết thứ ba và bà  đã mất tới 11 năm để hoàn thành. Xuất bản lần đầu năm 2013, được Amazon bình chọn là cuốn sách của năm và lọt vào danh sách Best - seller (bán chạy nhất) của tờ Thời báo New York suốt 39 tuần, năm 2014 “Con sẻ vàng” đã mang về cho nữ nhà văn giải thưởng Pulitzer hạng mục tiểu thuyết. Cũng trong năm 2014, Donna Tartt đã có mặt trong danh sách  “100 người có ảnh hưởng nhất”  do tạp chí Time bình chọn.

 “Con sẻ vàng” kể về cuộc đời của Theodore Decker (thường gọi là Theo) từ thời niên thiếu đến khi trưởng thành với biết bao biến cố, thăng trầm. Số phận đã đưa đẩy Theo gắn bó với bức tranh “Con sẻ vàng”. Năm Theo 13 tuổi, một ngày cậu cùng mẹ phải đến trường để gặp thầy chủ nhiệm do mắc lỗi. Cơn giông bất chợt khiến 2 mẹ con chạy vào Bảo tàng Nghệ thuật ở thành phố New York trú mưa. Chính tại đây, khi Theo đang cùng mẹ say mê chiêm ngưỡng những họa phẩm nổi tiếng, trong đó có tuyệt phẩm “Con sẻ vàng” của danh họa Hà Lan thế kỷ 17 Carel Fabritius thì bất ngờ xảy ra vụ nổ lớn. Vụ đánh bom khủng bố khiến Theo mất mẹ trong khi cậu may mắn thoát chết. Giữa thảm kịch kinh hoàng ấy, Welty - một nhà buôn đồ cổ già, lịch lãm, trong cơn hấp hối đã thúc giục Theo cứu bức “Con sẻ  vàng”. Thoát ra khỏi chốn hoang tàn, đổ nát, Theo đau đớn tột cùng vì không còn mẹ. Đến sống nhờ ở nhà Barbour - gia đình của Andy, cậu bạn thân từ hồi nhỏ, Theo sống khép mình với nỗi day dứt, ăn năn vì mình mà mẹ chết. Trong thời gian ở nhà Andy, Theo hay đến cửa hàng của ông già quá cố Welty để gặp Hobie, cộng sự của Welty, người chuyên phục chế đồ cổ. Không biết có phải do Welty run rủi mà dần dà, Theo như một người bạn vong niên của Hobie. Sau khi Welty chết, Hobie chăm sóc Pippa, cô cháu gái xinh đẹp của Welty mà Theo ngay lập tức phải lòng khi thoáng gặp ở bảo tàng trước khi xảy ra vụ đánh bom (và sau này Theo luôn chỉ yêu Pippa, cô cũng yêu anh nhưng không đáp lại). Không lâu sau, Pippa được họ hàng đón về sống cùng ở bang Texas. Đúng lúc gia đình Barbour định nhận Theo làm con nuôi thì người cha nghiện rượu, từ lâu đã bỏ rơi 2 mẹ con cậu bỗng xuất hiện đòi quyền nuôi con trai. Dù không muốn rời xa New York, nơi lưu giữ biết bao kỷ niệm của người mẹ yêu dấu, Theo tìm cách giấu bức tranh mang đến Las Vegas sống với bố và Xandra, bạn gái ông.

Sống với người cha say sưa cờ bạc, tính khí thất thường ở khu nhà hoang vắng như giữa sa mạc, bố và bạn gái ông thường xuyên vắng nhà, Theo cô độc và như già trước tuổi. Theo kết thân với Boris, một cậu bạn học người Nga cũng sớm mất mẹ và có ông bố nghiện rượu, bạo hành và thường xuyên vắng nhà do công việc. Từng theo bố sống phiêu bạt ở nhiều nơi, Boris như một đứa trẻ bụi đời, tinh quái, ngỗ ngược nhưng cũng rất tình cảm. Hai cậu bé thường rủ nhau rượu chè bê tha, trộm cắp và thậm chí sử dụng ma túy. Thua bạc, nợ nần chồng chất, bố Theo đã tự sát. Chưa nguôi ngoai nỗi đau mất mẹ, một lần nữa Theo bơ vơ không nơi nương tựa. Hoảng loạn, mất phương hướng, với sự trợ giúp của Boris, Theo lấy trộm tiền và ma túy của Xandra, ngay lập tức rời Las Vegas, tìm cách mang theo “Con sẻ vàng” quay về New York. Theo đến tìm Hobie và được ông đón nhận, cho học nghề và phụ việc phục chế, buôn bán đồ cổ. Theo tự học về lịch sử nghệ thuật, môn chuyên ngành của người mẹ đã mất và trở thành cộng sự tinh thông của Hobie.

Luôn thương nhớ mẹ khôn nguôi, Theo cũng luôn luôn canh cánh về kiệt tác “Con sẻ vàng” mà cậu luôn tìm cách giấu giếm. Biết rất rõ sở hữu bức họa đồng nghĩa với việc cận kề nguy hiểm, có thể rơi vào vòng lao lý bất cứ lúc nào nhưng Theo vẫn không nỡ rời xa bởi nó chính là sự kết nối cuối cùng giữa cậu và người mẹ đã mất. Nhiều khi Theo cô đơn, lén lút đi một quãng đường dài đến kho gửi đồ có bảo đảm chỉ mong được cảm nhận ánh sáng từ bức tranh qua lớp bọc bảo vệ rất dày chứ cũng không dám mở ra hay chạm vào dù rất muốn. Hơn chục năm đằng đẵng như thế, cho đến khi tình cờ gặp lại Boris, Theo mới biết bức tranh đã bị Boris đánh tráo từ trước lúc Theo rời Las Vegas, đang trôi nổi ở thế giới ngầm, là vật bảo đảm của các vụ mua bán, trao đổi của bọn tội phạm ma túy. Vào đúng ngày tổ chức lễ đính hôn của Theo và Kitsey, em gái Andy, Theo đã cùng với Boris lên đường sang Hà Lan, mạo hiểm lần theo manh mối “Con sẻ vàng”…

Xuyên suốt hơn 900 trang sách, Donna Tartt với tài năng và kiến thức phong phú đã phân tích giá trị của nghệ thuật hội họa, mà từ đó ta thấy rõ hơn giá trị của con người, tình yêu, cuộc sống và cả nỗi đau mất mát. Nói như Stephen King “Con sẻ vàng là cuốn sách hiếm có trong nhiều thập niên qua; một cuốn tiểu thuyết thông minh, phi thường…”. Hay theo như New York Times “Cuốn tiểu thuyết bộc lộ trọn vẹn tài năng kể chuyện của Tartt trong một bản giao hưởng mê đắm sẽ khiến độc giả nhớ lại những đêm thức trắng để đọc sách”. Cuốn tiểu thuyết vừa được dịch giả Nguyễn An Lý chuyển ngữ, bản quyền tiếng Việt của Công ty Cổ phần Sách Alpha, Nhà xuất bản Thế giới ấn hành cuối năm 2017.