“Giao diện”

Gần nửa thế kỷ trôi qua đã thấy hàng nghìn, hàng vạn khuôn mặt từ sơ sinh non nớt, thanh xuân phơi phới, trung niên chững chạc cho đến già nua suy tư, nhân hậu… Nhưng đa phần chỉ nhìn thấy bề ngoài, biểu cảm trên khuôn mặt. Qua giao tiếp, quan sát cùng với chút kiến thức trải nghiệm trong đời sống cũng có thể nhận biết một số nét cơ bản về đặc điểm tính cách, thái độ tốt, xấu, thiện chí hay kê kích, bài xích…

Nhưng trong bể đời ngang dọc, các ngọn nguồn ngóc ngách, xét cho cùng tôi cũng chỉ là kẻ “mù chữ” trong việc thấu hiểu về một gương mặt cụ thể nào đó. Rất nhiều lúc tôi bị vẻ bề ngoài cộng với tính cả tin nên đánh mất khả năng phân tích, phán đoán, nhận định. Nhiều lúc bị rơi vào cảm giác “hẫng hụt” kiểu như mình “bị phản bội” và phải rất lâu sau mới rút ra được một chút kinh nghiệm về bài học “điều mình nghĩ là đúng nhưng với người khác chưa chắc đã đúng, ngược lại là sai hoàn toàn”. Đem điều này chia sẻ với ông bạn tri kỷ, ông ý cười khà khà bảo: Đến chính gương mặt mình còn lúc sáng, lúc tối, khi minh mẫn hành xử thông thoáng, khi bế tắc hành xử rối tung, thiếu mạch lạc… chả cụ thể được thì làm sao thấu được mỗi gương mặt trong nhân gian!
Tôi phân trần: Chẳng có nhẽ không có một “giao diện” chung cho đời sống hay sao?. Kiểu như mặt tròn, mặt chữ điền, mặt trái xoan… có những điểm tương đồng về tốt, xấu, giỏi, dốt… vân, vân và vân vân. Ông ta lại cười nhạo tôi: Thế hóa ra sống bao lâu vậy cậu vẫn là kẻ ngu ngơ giữa đời, làm gì có một cái “giao diện” nào chung cho cả đời sống vốn nhiều biến động. Xét về nhân tướng học hình thái mỗi khuôn mặt có những đặc điểm chung, nhưng nó lại không phải là điều quyết định bản chất, hành động của mỗi con người. Nó chỉ đúng, hay tồn tại ở một không gian, thời gian, một giai đoạn, địa điểm nhất định mà thôi!
Rồi anh ta lại nói tiếp. Mình có xem qua dự án nhiếp ảnh dài hạn “Đạo và Đời” của nhà báo Việt Văn là những bức ảnh mà tác giả “bắt thần” khuôn mặt của các vị thiền sư bằng xương, bằng thịt có biểu cảm bề ngoài tương đồng với từng bức tượng phật. Trong đó có những tác phẩm đặc tả khuôn mặt của các nhà sư với nhiều trạng thái biểu cảm, có khuôn mặt thì dữ dội như thấu mọi suy nghĩ của người khác, nhưng đằng sau đó lại là một trái tim từ bi, hỷ xả. Ngược lại dưới khuôn mặt hiền từ, mỉm cười dịu dàng, lại ẩn chứa một số bí mật riêng khó sẻ chia… Thông điệp mà tác giả muốn truyền tải một phần triết lý vô thường của đạo Phật “không có gì tồn tại mãi mãi, mọi thứ đều ở trong trạng thái thay đổi liên tục”, mọi sự vật, hiện tượng đều biến đổi không ngừng, nên ranh giới thiện, ác, xấu đẹp mong manh, khó phân định chính xác… Đó chỉ là một góc nhìn về gương mặt những thiền sư qua ống kính của một nhà báo. Trong khi đó vẫn còn bao nhiêu “giao diện” khác đang từng ngày, từng giờ phản ánh hiện thực của đời sống xã hội có thể mình đã biết, hoặc không biết và cũng có thể khó có cơ hội được biết. Chẳng hạn như những gương mặt thanh xuân tình nguyện ở các mặt trận chống đại dịch trong những ngày tháng khốc liệt nhất, tất cả họ đều chung một gương mặt sống cho lý tưởng và hoài bão dâng hiến để hồi sinh những cuộc đời…  
Nghe ông ấy phán một hồi tôi ngồi im chả nói thêm gì. Thấy thế “sợ” tôi bi quan ông ta lại động viên: Thôi bóc tách cái “giao diện” làm gì cho rối chuyện, suy cho cùng được đến nhân gian này đã là ơn huệ lớn mà đời dành tặng mỗi người. Nên hãy sống như hôm nay là ngày cuối cùng, cứ bước đi, cứ va vấp, rồi lại đứng lên. Như thế sẽ không còn ngại việc có thấu hiểu, hay không hiểu, bị phản bội hay là tha thứ… để rồi có gặp gỡ, đi qua nhiều sắc thái, khuôn mặt thì vẫn cứ bước tiếp. Thế thôi!.