Đi hết cõi đời, đi hết miền yêu

Trong kho tàng văn học của nhân loại, rất hiếm những tác phẩm được cho là đã miêu tả hết thân phận một con người, đề cập hết cung bậc của tình yêu đôi lứa, kể cả những bộ tiểu thuyết trường thiên. Thế nhưng trong thơ Hoàng Cầm lại có những bài thơ được cho là “đi hết cõi đời, đi hết miền yêu”. Bài thơ “Anh đi và em đi” là một bài thơ như thế.

Anh đi về phía không em
Em đi về phía dài thêm bão bùng
Anh đi sắp đến vô cùng
Em đi sắp đến cánh hồng đang rơi
Bẩy mươi đứng phía ngoẹn cười
Tám mươi đứng khóc nẻo đời chưa khô
Trăm năm nhào quện hư vô
Biết đâu em vẫn lửng lơ hát buồn.

Bài thơ có hai nhân vật đại diện cho hai giới, hai thái cực dương-âm. Đó là Anh và Em. Anh và em không đứng lại một chỗ mà đang vận động, đang “hành” (tiếng Việt gọi là đi).
Bài thơ chỉ có bốn cặp lục bát-ứng với bốn tượng trong Kinh Dịch. Bốn cặp lục bát ấy có tám câu trùng với trạng thái “hành” trở thành bát quái. Và đương nhiên sáu mươi tư con chữ của bài thơ dù muốn hay không ta cũng phải hiểu rằng đó chính là 64 quẻ- 64 thể biến hóa vô định trong cõi Thiên-Địa-Nhân huyền bí… Đó là điều rất lạ.    
Nhưng nếu chỉ căn cứ vào hình thức của bài thơ ứng với dịch lý mà kết luận bài thơ bao quát cả cõi đời thì quả là cực đoan thái quá. Có lẽ ta phải cùng nhau xem thi sỹ đã ký thác những gì trong bài thơ “lạ” ấy.
Mở đầu là hướng đi của hai nhân vật:
Anh đi về phía không em
Em đi về phía dài thêm bão bùng
Cả hai đều ra đi. Có lẽ một biến cố nào đó đã khiến hai người đang yêu nhau say đắm phải xa nhau. Nhưng họ không cam tâm, nên họ phải ra đi để tìm nhau. Trớ trêu thay, họ bị muôn nẻo cuộc đời dắt về đôi ngả. Anh đi về phía không em. Đi hoài, đi mãi mà đâu có gặp. Còn em, càng đi càng dấn vào chỗ bão bùng, biệt vô âm tín. Và cứ thế, gần hết cuộc đời, khi mà “Anh đi sắp đến vô cùng” thì em đi cũng “sắp đến cánh hồng đang rơi”, đến sự tả tơi, tàn tạ của một cánh hoa mong manh trong cõi bão bùng. Sức tàn, lực kiệt. Nhưng hai người yêu nhau không bỏ cuộc. Họ cố ngoẹn cười (nụ cười dù gượng gạo, buồn đau) để an ủi, động viên chính mình, để tạo thêm nghị lực đi tiếp con đường ở tuổi bảy mươi. Mười năm nữa lại trôi qua. Buồn đau cùng cực, thương mình, thương bạn, thương cuộc đời dâu bể. Những giọt nước mắt cứ lã chã rơi, lau mãi mà vẫn chưa khô, như cõi đời chẳng bao giờ hết bão bùng, ai oán.
Cuộc kiếm tìm từ lúc thanh xuân đến cái tuổi tám mươi. Một đời người đi tìm người mình yêu, trải qua bao nhiêu cung bậc, đi qua bao nỗi niềm, bao đắng cay, bao khát khao, hy vọng… thì còn miền yêu nào mà chả đặt chân.
Nhưng mà… Còn một khổ thơ nữa:
Trăm năm nhào quện hư vô
Biết đâu em vẫn lửng lơ hát buồn.
Như một đốm lửa bùng lên cuối phía đường cùng. Người “Anh” nhận ra cuộc đời trăm năm hư vô nhào quyện, yêu nhau, mất nhau là lẽ thường tình, điều cốt yếu là trong trái tim những người yêu nhau vẫn có nhau. Đó chính là động lực, là sức mạnh để ở một nơi nào đó người yêu ta vẫn đợi ta, vẫn “lửng lơ hát buồn”, lo cho ta, sợ ta nhụt chí, sợ ta bỏ cuộc…
Thế là trong vạn miền yêu, không chỉ có “bão bùng”, đêm tối, buồn đau mà vẫn còn tiếng hát, tràn đầy niềm tin, hy vọng. Thêm khổ thơ này, bài thơ đã “đi hết miền yêu, đi hết cõi đời”…