Đình làng Ngô Nội

Ngô Nội có tên Nôm là “làng Ngò”, tên chữ là Ngô Xá xưa thuộc tổng Nội Trà, huyện Yên Phong, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc xã Trung Nghĩa, huyện Yên Phong). Căn cứ vào dấu tích kiến trúc và các nguồn tài liệu hiện còn lưu giữ tại địa phương cho biết đình làng Ngô Nội được khởi dựng vào thời Mạc khoảng nửa đầu thế kỷ XVI.

Đình làng Ngô Nội.

Đình làng Ngô Nội tọa lạc trên khuôn viên đất rộng khoảng 4000m2 mặt chính quay theo hướng Tây Nam, bố cục mặt bằng kiến trúc theo kiểu “Tiền chữ nhất, hậu chữ đinh” bao gồm các hạng mục kiến trúc chính như: Tiền tế, Đại đình, Hậu cung, Tả vu, Hữu vu… Tòa Đại đình 5 gian 2 chái, phía sau là phần Hậu cung 2 gian tạo thành mặt bằng hình chữ đinh “j ”. Tòa Đại đình được trùng tu sửa chữa nhiều lần, trên 2 câu đầu ở gian giữa còn khắc dòng chữ Hán “Hoàng triều Duy Tân vạn vạn niên chi tứ, tuế tại Canh Tuất” và “tam nguyệt, cốc nhật, lương thời trùng tu thượng lương đại cát lợi” nghĩa là: tòa Đại đình được trùng tu lớn và đặt thượng lương vào giờ tốt, ngày đẹp, tháng 3 năm Canh Tuất triều vua Duy Tân 4 (1910). Đến nay về cơ bản tòa Đại đình vẫn giữ nguyên kiến trúc sau lần đại tu này. Bộ khung tòa Đại đình được làm bằng gỗ lim, kết cấu vì kèo theo kiểu “chồng rường, giá chiêng”, các bộ vì đều được bào soi kỹ lưỡng và chạm khắc tinh xảo, trên các con chồng, cốn, đầu dư trang trí đề tài tứ linh “long, lân, quy, phượng” vân mây, đao lửa, hoa lá cách điệu… bằng nghệ thuật chạm lộng, chạm kênh bong, chạm thủng rất điêu luyện. Đặc biệt trên bức cốn phía bên phải gian giữa còn mảng chạm miêu tả đôi trai gái hẹn hò “tự tình” bên giếng nước đầu đình giữa đêm trăng sáng, thấp thoáng xa xa còn có một chàng trai thổi sáo ý muốn trêu ghẹo đôi trai gái này. Đây là một chủ đề mới lạ, một đặc trưng rõ nét nhất về văn hóa dân gian, thể hiện sự phát triển vượt bậc trong nghệ thuật điêu khắc đình làng, đồng thời còn thể hiện ước vọng tự do hạnh phúc của người dân trong bối cảnh xã hội đương thời. Đường nét trang trí chạm khắc mập mạp, chắc khỏe trên bức cốn mang đậm nghệ thuật điêu khắc gỗ thời Lê - Mạc thế kỷ XVI - XVII. Theo nội dung cuốn thần phả hiện lưu giữ tại di tích cho biết đình làng Ngô Nội thờ đức thánh Quý Minh đại vương (Nguyễn Cẩn) người có công đánh giặc Thục bảo vệ đất nước dưới thời vua Hùng Duệ Vương.
Tồn tại song song với ngôi đình cổ là hệ thống tài liệu, di vật cổ giá trị có niên đại tạo tác dưới hai triều Lê - Nguyễn, tiêu biểu như: 53 đạo sắc phong thần (đạo phong sớm nhất năm 1555 (sắc sao lại) muộn nhất năm 1924), 01 bản thần phả do Hàn lâm viện Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính phụng soạn ngày 10 tháng 3 năm Hồng Phúc thứ 2 (1573), bản xã Ngô Xá phụng sao lại vào năm 1931, 02 quyển Hương ước soạn năm 1911, 01 cuốn Điền bạ xã Ngân Cầu, 01 cuốn kê các giáp trong tổng, 01 cuốn Vi lệ soạn năm Mậu Dần, 06 bức đại tự, 19 đôi câu đối… Trong đó đáng chú ý nhất là bức đại tự khắc 3 chữ “Trung nghĩa dân” do vua Lê Hiển Tông ban tặng vào ngày 17 tháng 12 năm Cảnh Hưng 5 (1744) ca ngợi nhân dân làng Ngô Nội đã một lòng bền gan quyết chí đánh dẹp giặc cướp bảo vệ xóm làng. Ngoài ra còn nhiều đồ thờ tự giá trị khác như: ngai thờ, sập thờ, hạc gỗ, bát bửu, hương án, mõ cá, kiệu long đình, kiệu bành, quán tẩy, mâm bồng, nồi hương gốm sứ…
Lễ hội đình làng Ngô Nội diễn ra từ ngày 14 đến ngày 16 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Lễ hội là nét sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng độc đáo của cư dân bản địa thể hiện lòng tôn kính với vị Thành hoàng làng đang được phụng thờ. Qua đó góp phần giáo dục truyền thống nét đẹp thuần phong mỹ tục của ông cha cho thế hệ con cháu hôm nay và mai sau cùng nhau xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu mạnh, văn minh.
Với những giá trị về mặt lịch sử - văn hóa, nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Đình làng Ngô Nội được Bộ Văn hóa, Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, Quyết định số 51/2001/QĐ-BVHTT ngày 27 tháng 01 năm 2001.

Nguyễn Văn An
Bảo tàng Bắc Ninh