Đổi mới mô hình quản lý vận hành sau đầu tư công trình cung cấp nước sạch nông thôn

Được sự quan tâm đầu tư của Trung ương và tỉnh, nhiều công trình cung cấp nước sạch tập trung cho khu vực nông thôn hoàn thành, đưa vào sử dụng, góp phần nâng cao tỷ lệ người dân được sử dụng nước sạch, cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Đến hết tháng 3-2016, toàn tỉnh đầu tư xây dựng 46 công trình cung cấp nước sạch nông thôn, trong đó 39 công trình hoàn thành, đưa vào sử dụng và 7 công trình đang triển khai thi công. Các công trình hoàn thành, đưa vào sử dụng tại các xã, cung cấp lượng nước sinh hoạt đạt quy chuẩn 02 của Bộ Y tế cho 50% dân số nông thôn, nâng tỷ lệ dân số nông thôn được sử dụng các nguồn nước hợp vệ sinh lên hơn 98%.

Từ năm 2010 trở về trước, hầu hết các công trình cấp nước sạch tập trung đều được bàn giao lại cho UBND xã, thôn quản lý và vận hành theo mô hình Ban hoặc Tổ quản lý vận hành gồm 3-5 người. Ưu điểm của mô hình này là quản lý, bảo vệ thuận lợi, việc tuyên truyền, vận động và giải đáp thắc mắc cho người dân kịp thời, quá trình thu tiền sử dụng nước thuận lợi, đơn giá bán nước thấp do chỉ bao gồm tiền chi trả lương, điện, hoá chất và các vật tư xử lý, sửa chữa nhỏ nên phù hợp với thu nhập thấp của người dân nông thôn.

Trên thực tế mô hình này cũng bộc lộ nhiều hạn chế như: Không được xét nghiệm, kiểm tra và giám sát của cơ quan chuyên môn về chất lượng nước; Tổ chức hoạt động và quyền tự chủ về tài chính không rõ ràng; Quyền lợi và trách nhiệm của ban quản lý vận hành không cụ thể; Kinh phí hoạt động không được hạch toán độc lập; Hầu hết công nhân quản lý, vận hành chưa qua đào tạo chuyên môn; Thiếu công cụ và phương tiện kiểm tra, xử lý các sự cố xảy ra trong quá trình vận hành; Mức lương công nhân thấp (trung bình 1,5 triệu đồng/ người/tháng) nên không gắn bó trách nhiệm, khuyến khích công nhân học tập nâng cao tay nghề; Giá bán nước thấp, nên thu hồi vốn đầu tư khó thực hiện, không khuyến khích được các doanh nghiệp và các thành phần kinh tế khác đầu tư vốn vào các dự án cấp nước sạch nông thôn…

Tìm hiểu thực tế tại công trình cung cấp nước sạch tập trung thôn Quan Độ, xã Văn Môn, một trong những công trình do địa phương quản lý, vận hành được biết, với giá bán nước hiện nay 4.000 đồng/m3 mỗi tháng doanh thu của Trạm đạt khoảng 27-28 triệu đồng, trong khi chi phí hóa chất, điện, lương cho công nhân vận hành khoảng 25 triệu đồng. Do không có kinh phí nên nhiều năm nay, Trạm chưa được duy tu, bảo dưỡng mặc dù hầu hết các thiết bị đều xuống cấp.

Khắc phục những hạn chế đó, Trung tâm Nước sạch & Vệ sinh môi trường nông thôn thành lập Ban quản lý công trình sau đầu tư có nhiệm vụ quản lý toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh doanh tại các công trình cấp nước tập trung. Đến nay, mô hình quản lý vận hành này đang được Trung tâm áp dụng tại 11 công trình cấp nước sinh hoạt thuộc các xã: An Bình, Song Hồ (Thuận Thành), Tân Chi, Cảnh Hưng, Tri Phương- Hoàn Sơn (Tiên Du), Văn Môn, Tam Giang-Đông Thọ (Yên Phong), Xuân Lai-Đại Lai (Gia Bình), Phù Lãng (Quế Võ), Phú Hòa (Lương Tài). Có thể khẳng định đây là mô hình có ưu điểm hơn mô hình quản lý cũ về tính ổn định, chuyên nghiệp; Có nhiều điều kiện thuận lợi để cải tiến công nghệ, nâng cấp thiết bị và kiểm tra chất lượng nước; Được trang bị đầy đủ công cụ và phương tiện kiểm tra, xử lý kịp thời sự cố xảy ra trong quá trình vận hành; Chất lượng nước được xét nghiệm định kỳ tại Phòng xét nghiệm nước của Trung tâm Nước sạch & Vệ sinh môi trường nông thôn, chịu sự giám sát của người dân và các cơ quan chuyên môn; Công tác duy tu bảo dưỡng được thực hiện thường xuyên, máy móc thiết bị được bảo dưỡng định kỳ; có định mức chi phí sản xuất và bảo dưỡng hệ thống đường ống…

Thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia nước sạch & vệ sinh môi trường nông thôn giai đoạn 2011- 2020, tỉnh Bắc Ninh đề ra mục tiêu đến hết năm 2016 nâng tỷ lệ dân số nông thôn có nước sinh hoạt hợp vệ sinh đạt 100%, trong đó 70% trở lên được sử dụng nước sinh hoạt đạt quy chuẩn 02 của Bộ Y tế. Để hiện thực hóa mục tiêu trên, bên cạnh sự tăng cường đầu tư của Nhà nước, tỉnh trong xây dựng các công trình cung cấp nước tập trung để khuyến khích sự tham gia của nhân dân và các thành phần kinh tế vấn đề quan trọng là phải thay đổi mô hình vận hành theo hướng bàn giao các công trình cho Trung tâm quản lý nhằm khai thác có hiệu quả.