“Quê hương - đất nước - con người” qua ống kính Trần Phan

Năm 2005, Bắc Ninh có một triển lãm ảnh của nghệ sĩ nhiếp ảnh (NSNA) Ngọc Sơn trưng bày ở nhà văn hóa TX Bắc Ninh (gốc đa cũ) - hãy coi đó như là mở màn hay một tiền lệ đều được.

Cũng đã lâu rồi! Hôm nay tỉnh ta mới có một cá nhân trưng bày ảnh nghệ thuật với tiêu đề: “Quê hương-đất nước-con người” của NSNA Trần Phan, thật là khang trang, trong một không gian rộng. Có thể nói một triển lãm cá nhân rất hoành tráng, được quảng bá rộng rãi từ mặt đường lớn đến cổng và trong ngoài nhà trưng bày.

Sinh ra và lớn lên từ vùng đồng đất, chiêm trũng quê nghèo. Đang học dở năm cuối phổ thông với tinh thần xã hội, phát huy hào khí Đông A, để xứng đáng là con cháu của dòng họ Trần. 17 tuổi anh quyết định lên đường làm nghĩa vụ quân sự, được biên chế vào lính phòng không không quân. Rồi học Trung cấp quản lý ô tô-xe máy ra làm giáo viên - Trong quá trình phấn đấu anh được vào học trường Sĩ quan chỉ huy kỹ thuật tên lửa rađa.

Trần Phan đã từng được báo PKKQ gửi đi bồi dưỡng lớp ngắn hạn về báo chí-nhiếp ảnh. Chịu khó viết bài và chụp ảnh đăng báo trong ngoài ngành - Anh được đi học tiếp trường Sân khấu Điện ảnh Việt Nam (Sân khấu điện ảnh-chuyên đạo diễn-quay phim).

Sống học tập trong trường, Trần Phan có điều kiện thuận lợi hơn là được gặp các thầy đều là những người thành công trong nghề, được sự động viên chăm sóc giúp đỡ, kèm cặp, cho nên cái duyên với nghệ thuật ngày càng tiến bộ…

Con đường mưu sinh bằng nghệ thuật là con đường khó khăn gian khổ để tiến đến đỉnh cao của nghệ thuật lại càng khó vô cùng.

Sau gần 20 năm trong môi trường quân đội được tôi luyện và trưởng thành Trần Phan quyết định trở về quê, mang khát vọng làm nghề chụp ảnh bằng tình yêu của mình, anh đi tiếp cách sống của các nghệ nhân để nuôi chí nghệ thuật - Phải là người sống có đạo lý ham muốn chân chính Trần Phan lao vào cuộc chơi khám phá và dâng hiến mới có được một cuộc triển lãm như là một báo cáo công sức lao động sáng tạo với quê hương Bắc Ninh. Được sự bảo trợ của Hội NSNA Việt Nam. Sau mười năm lao động liên tục có giải thưởng từ 1999-2008 với 3 Huy chương Bạc-3 Huy chương Đồng-6 giải Ba-1 giải Nhất, 1 giải Nhì. Đặc biệt là một cúp đồng VAPA (1 trong ba loại cúp cao nhất của Hội NSNA Việt Nam năm 2008). Cũng là năm anh trở thành hội viên Liên đoàn nhiếp ảnh quốc tế Fiap.

Tại Bảo tàng tỉnh, người xem choáng ngợp bởi không gian mở, 60 tác phẩm ảnh đặt trên giá tre trúc Xuân Lai. Người xem được theo chân tác giả đi khắp các vùng miền mà thưởng ngoạn sinh hoạt lễ hội và Quan họ. Sức sống làng nghề và phong cảnh miền núi.

- Với xúc cảm dâng trào tác giả phải chọn góc, phải bấm máy liên tục, mới mong chọn được tấm ảnh xứng đáng công sức.

- Có một điều phải nói rằng NSNA nói chung việc đặt tên cho tác phẩm đôi khi còn dễ dãi, nhiều lúc như là bí quá nên đặt tên cho xong, thành ra hiệu quả không được tương xứng với tác phẩm. Trần Phan cũng không ngoại lệ.

Tác phẩm có tên “Hoa thép”: Tác giả và chúng ta mới nhìn thấy một số hoa cà, hoa cải không rộ lắm ở cận cảnh, mà không thấy quý dòng thép đang chảy căng mạnh, bừng sáng trong đêm ở giữa cảnh mà không đặt tên là “Suối thép”. Tạo ra một sức sống hiệu quả của nền công nghiệp đang phát triển, có ý nghĩa về mặt xã hội hơn không.

Tác phẩm “Đứng một mình vẫn xinh”: Cô gái Bắc Ninh trẻ khỏe cao ráo, mặc váy dài vừa đi tới vòm cổng cổ, vai hơi nghiêng chạm vào tường gạch loang ố, ánh sáng vừa phải, làn gió nhẹ làm váy bay bay, bị đôi chân dài cản lại, tạo nên độ in hằn sức sống của tuổi thanh xuân. Mà sao tác giả không bớt chữ Đứng chỉ cần “Một mình vẫn xinh”…

Tác phẩm “Chuốt gốm”: (1 trong 6 giải 3 của tỉnh). - Là một ảnh chụp đặc tả, một bố cục rất gọn của anh - Cận cảnh chỉ có 2 bàn tay cùng lọ gốm dở dang đang xoay để chuốt - Với tinh thần làng nghề đôi bàn tay tài hoa đang say sưa, từng trải, đầy đủ kinh nghiệm nếu đặt tên 3 chữ “Bàn tay gốm” thì hay biết chừng nào, tăng thêm sức cảm nhận cho người thưởng thức được rất nhiều về làng nghề.

Tác phẩm có tên “Phơi đánh đa”. Một ảnh thành công hiếm hoi về bố cục cũng như không gian nghệ thuật trong triển lãm. Là hình dáng một người đàn bà trung tuổi đang đứng làm việc vào giờ mọi người đã nghỉ, hai bàn tay đang nâng xếp giàn phơi trong nắng ban trưa. Chúng ta trông thấy bánh mới tráng mang phơi không nhiều lắm, vì nó ở giàn cao và đã khuất lấp đâu đó trên đỉnh đầu người xem. Chỉ còn có bóng nắng chan chan rất căng, mạnh hơi xéo làm tròn tròn, méo méo hình bánh đa ở mặt đất mà không đặt tên là “Bánh nắng” cho hình thêm siêu thực, gợi mở rất nhiều về nghệ thuật.

Hay tác phẩm “Đường nét vùng cao”: (Là ảnh đen trắng được Huy chương Bạc).

Cũng được đặc tả cận cảnh là những ruộng bậc thang với đường nét và chất không gian rất lạ như tranh đồ họa, có đầy đủ đậm nhạt, sáng tối, đứng trước một cảnh thật bao la, rộng lớn ta thấy có ba nhóm người cùng trâu bò đang quần thảo trong ruộng ở gần giữa cảnh - Như tuần hoàn trong một thế định sẵn hình bầu dục biểu hiện cho sự sinh sôi, phát triển-khả năng ngự trị trước thiên nhiên hùng vĩ của con người, tạo cảm nhận một vùng đầy tiềm năng “tiền rừng-bạc bể”. Với một không gian đầy nắng, dội thẳng xuống mặt nước trong trắng của ruộng bậc thang, làm loáng nhoáng, sóng sánh ánh lên con mắt chói… mà không đặt tên là “nét bạc” hay “ruộng bạc” thì thật là tiếc quá (đặt tên “Đường nét vùng cao” là chưa xứng tầm của sự thành công).

Bên cạnh những sơ suất đó - Nghệ sĩ Trần Phan lại có nhiều ảnh đẹp và đặt tên rất hiệu quả, ví dụ:

Tác phẩm “Gió bay” (Huy chương Đồng khu vực).

Một ảnh có bố cục rộng thoáng-vào buổi nắng xế, bóng của một chiếc cầu đá đổ đen xuống mặt nước trong veo, bất ngờ bóng nắng nghiêng vừa chợt đến. Bóng nắng cũng vội khỏa xuống mặt nước, hắt vào chân cầu cổ, hé lộ ra một nửa hoa văn cổ, tạo nên những chi tiết hiếm có trong khoảng trời rộng. Trên mặt cầu là 3 người quan họ, một liền anh cầm ô che, 2 liền chị đeo nón đang đi về phía làng, cơn gió vừa đúng lúc khiến tà áo quyện vào thân thể, thật là “gió bay”.

Ảnh “Hoa của đất” Toàn bộ mặt sân là mảng nắng mạnh, gắt hơi chéo - Chỉ có bóng đổ cần mẫn của cô gái đang phơi hàng theo động tác làm lay động không gian tĩnh, có hai sản phẩm của một mặt hàng được bầy phơi: - Dãy lọ cao bên trái đang đựng bóng nắng sẫm trong miệng lọ tròn, tạo thành những bông “hoa đen” rộng và sâu. Dãy vung bên phải được nắng om tràn trên 3 gờ mép, như những bông hoa mỏng làm người xem không chán mắt, như hoa đang nở đặt tên thật là đúng…

Xem triển lãm, hình ảnh quê hương xa gần như cứ quấn quýt đâu đây, mái đình đầm sen, ruộng lúa rồi đường cong bờ đê những đêm trăng đẹp. Tất cả hiện về như vương vấn cỏ may ở gấu quần, những tường cổ bằng đất nện, mái đình rêu phong, tượng phật hiện về. Phong cảnh miền núi, hoa cải vàng bên rừng đá, rồi hoa mai, mơ, mận, đào nở ngày xuân làm tươi thêm sắc màu thổ cẩm-ta thấy miền biên ải như ngắn lại, thầm cảm ơn các bậc tiền bối đã ngày đêm gìn giữ đất đai và non sông gấm vóc.

Đứng trước thành quả này của Trần Phan mọi người đều yêu mến và trân trọng, luôn tin tưởng và hy vọng một con người như chứa đựng sự huyền diệu, dám dâng hiến đời mình cho nghệ thuật.

Minh Đạt