“Xã hội hóa” mở đường ở Mao Yên từ đầu thế kỷ 18

Tại sân chùa khu phố Mao Yên, phường Phượng Mao, thành phố Bắc Ninh hiện nay còn 9 tấm bia và một cây hương đá, trong đó có tấm bia 2 mặt tiêu đề: “Toàn thôn lệ hội bi ký/ Linh Ứng tự cổ tích” soạn vào ngày tốt tháng 11 năm Vĩnh Thịnh thứ 6 (1710), do Trịnh Hoàn Danh người thôn Mao Yên viết chữ.

Nội dung văn bia cho biết vào ngày tốt tháng 11 năm Canh Dần (1710), làng Mao Yên bắt đầu mở đường từ ao đình và mở con đường mới từ xứ Lỗ Cầu, Đồng Đế đến bãi tha ma xứ Ma Hiệu liền với xứ Lỗ Cầu ở phía Tây chùa với sự đóng góp về đất, tiền của rất nhiều người trong làng.
Cụ thể: Kiêm Tri phủ sĩ Thượng Kỳ anh Nguyễn Như Phượng tự Phúc Duyên hiệu Huệ Thông, cháu trai Dương Văn Vấn công đức 8 trượng 5 thước; Nguyễn Văn Tài tự Phúc Lai vợ là Nguyễn Thị Hay công đức 1 trượng; Dương Tiền Tiêu tự Phúc Nhân, vợ là Nguyễn Thị Tố công đức 5 trượng, Nguyễn Tất Cường tự Phúc Huệ con trai là Nguyễn Tất Thủ công đức 2 trượng; Nguyễn Thế Danh tự Pháp Thành hiệu Huệ Đức, vợ là Dương Thị Chảy công đức 4 trượng; Nguyễn Tất Phú tự Phúc Thọ hiệu Trường Sinh, vợ là Trịnh Thị Nghìn hiệu Từ Vạn công đức đủ 1 đoạn 17 trượng 5 thước; Phủ sĩ Nguyễn Nho Nhã tự Pháp Thông Chân Đức, vợ cả Trịnh Thị Nhĩ công đức 6 trượng; Nguyễn Như Trúc tự Phúc Nghiêm, vợ là Nguyễn Thị Thuật công đức 3 trượng;
Xã trưởng Nguyễn Như Đức, vợ là Nguyễn Thị Hồ công đức 3 trượng; Nguyễn Thành Chính tự Pháp Tài hiệu Huệ Trí, vợ là Nguyễn Thị Sản công đức 6 trượng, Trưởng cả Nguyễn Tất Đạt tự Pháp Thông hiệu Huệ Tri, vợ là Nguyễn Thị Chu công đức 10 trượng.
Hội trưởng Trùm trưởng Nguyễn Văn Lộc tự Phúc Lộc hiệu Huệ Đức công đức tiền 11 quan; Hội chủ Kỳ anh Thượng sĩ Nguyễn Như Cường tự Phúc Thịnh hiệu Huệ Thông tiền 5 quan; Hội chủ Kỳ anh Thượng sĩ Nguyễn Như Phượng tự Phúc Duyên hiệu Huệ Thông tiền 4 quan; Hội chủ Dương Tiến Tước tự Phúc Nhân tiền 5 quan;
Hội chủ Xã trưởng Nguyễn Tất Đễ tự Phúc Thiện hiệu Huệ An tiền 5 quan; -Hội chủ Nguyễn Thế Danh tự Pháp Thành hiệu Huệ Vạn tiền 10 quan, Hội chủ Phủ sĩ Nguyễn Tất Phú tự Phúc Thọ hiệu Trường Sinh tiền 5 quan; Hội chủ Phủ sĩ Dương Văn Đình tự Pháp Nhân hiệu Huệ Minh tiền 5 quan;
Hội chủ Cựu Xã sử sau lại được bảo cử Xã chính Nguyễn Tài Đức tự Như Lộc thiền sư; Hội chủ Nguyễn Tất Đạt tự Pháp Thông hiệu Huệ Tri tiền 5 quan; Hội chủ Xã trưởng Trịnh Văn Quý tiền 1 quan; Hội chủ Dương Văn Học; Hội chủ Phủ sĩ Nguyễn Nho Nhã tự Pháp Thông Chân Đức Thái tiền 10 quan;
Hội chủ Nguyễn Hữu Công tiền 5 quan; Hội chủ Nguyễn Văn Thịnh tiền 5 quan; bản thôn Trùm phường Dương Văn Bật tự Phúc Duyên công đức sử tiền 10 quan.
Hậu Phật Thượng Kỳ anh kiêm Tri phủ sĩ Ưu bà tắc Nguyễn Văn Tiến tự Phúc Hồng hiệu Phú Lương; Hậu Phật tiền hiển tỷ Ưu Bà di Nguyễn Thị hiệu Từ Ý công đức, đất, ao 2 thửa tại nội tự, 2 thửa tại xứ Ma Hiệu;
Hậu Phật Nguyễn quý công tự Phúc Tín hiệu Đức Thành; hậu Phật Nguyễn quý thị hiệu Diệu Đức, ruộng 2 thửa tại nội tự; lại có ruộng mùa thu kỵ nhật 1 thửa ở xứ Sau Chùa.
Thôn Dộc của bản xã: Hậu Phật Ưu Bà di Nguyễn Thị Hoà hiệu Diệu Nhẫn, kê: 1 thửa ruộng tại xứ Khúc Đầu, 1 thửa tại xứ Đồng Tháp, 1 thửa tại xứ Ma Tô, Cầu Du 2 thửa, 1 thửa ở xứ Dộc Sâu, 1 thửa Lý Châm.
Cộng các xứ là 30 gánh và tiền 5 quan, xin bản thôn làm giỗ cho bản thân, lại cho phụ mẫu tự Phúc Thiện hiệu Từ Diên; Nguyễn Văn Huyên công đức 5 tiền;
Thôn Lại của bản xã: hậu Phật Dương Thị Nha hiệu Diệu Bình; Phủ hiệu Hiệu sinh Nguyễn Mậu Công vợ là Nguyễn Thị Yêu, con trai là Xã trưởng Nguyễn Mậu Khoái công đức 16 trượng 5 thước;
Văn bia cho biết là hầu hết những chủ hộ có ruộng ở hai bên đường đều công đức ruộng cho làng để làm đường. Những hộ không có ruộng ở hai bên đường thì công đức tiền. (Chú ý: trượng là đơn vị đo chiều dài thời cổ. 1 trượng = 3,33 mét).
Từ những ghi chép của văn bia trên đây, cho thấy từ năm 1710, cùng với việc xây chùa, đúc chuông, tô tượng,… việc mở đường dân sinh của làng được “xã hội hoá” tương đối phổ biến. Việc “xã hội hoá” mở đường đến chùa của làng Mao Yên trước đây là một trường hợp cụ thể rất đáng chú ý.