Ấm hơi đồng chí

Tre già cưa lạnh

Gió khuya rùng mình

Lách theo vườn cỏ

Bóng đêm trườn đen ụ hố

Đom đóm lòe xanh giao thông hào

Bước chân lạc lối ra vào

Rởn người, tiếng quát sau rào:

- Đi đâu?

- Đứng lại!

- Giơ tay!

Đèn khoa sói mắt

Bắt tay cả cười

- Lạnh không? Đồng chí ơi?

Thổi nhùi lửa ấm

Rít hơi thuốc lào

- Vào đây, một góc giao thông hào

Ngồi thu ổ rạ,

Gió gào hốc tre

Ngoài kia

Đường làng khuya

Lặng giá im hơi

Ình… ùng! Tiếng súng xa xôi

Ấm hơi đồng chí

Xích ngồi bên nhau

Giọt sương rơi ướt mái đầu

Làng chiến đấu Yên Phong, Bắc Ninh, 1949

Lời bình

Mỗi bài thơ - trong dấu ấn tâm hồn tác giả đều bắt đầu từ những không khí lịch sử, nguyên do lịch sử. Ghi dưới bài thơ Ấm hơi đồng chí của nhà thơ Bàng Sĩ Nguyên là vào năm 1949. Đây là giai đoạn xứ Bắc đào hào, đắp lũy xây dựng làng chiến đấu chống thực dân Pháp.

Tác giả đã gợi lại những ngày mùa đông khó quên ấy với: Tre già cưa lạnh - Gió khuya rùng mình của một làng chiến đấu vùng Yên Phong. Cả bức tranh toàn cảnh hiện ra: Bóng đêm trườn đen ụ hố - Đom đóm lòe xanh giao thông hào ngỡ chừng như cảnh khuya căng thẳng và đầy sự cảnh giác với kẻ thù, ý thơ bỗng chuyển hẳn, có cảnh có sắc, đầm ấm tình người: Đèn khoa sói mắt - Bắt tay cả cười… Thổi nhùi lửa ấm - Rít hơi thuốc lào.

Ai đã từng sống những ngày gian lao ấy, đã từng trong đêm khuya lạnh vắng thèm một ánh lửa, thèm một tiếng người thì chỉ một câu hỏi: Lạnh không? Đồng chí ơi? Mới nhận hết tình cảm của những người chung một mục đích chiến đấu giải phóng dân tộc. Nhà thơ không luận lý dài dòng, bằng giọng thơ đầm ấm đôn hậu của mình viết bài thơ mà dựng lên cả một không khí những ngày đầu kháng chiến qua một làng chiến đấu tỉnh Bắc - không khí có chuyện, có dẫn dắt, có tình tiết đan bện vào nhau khăng khít.

Phần kết bài thơ tưởng chừng như vẫn thế: Ngoài kia - Đường làng khuya - Lặng giá im hơi, cảnh vật trở lại với khung cảnh ban đầu nhưng đã có cái gì khác lắm. Đó là cái hơi ấm truyền sang nhau của tình đồng chí - kỷ niệm của những đêm đông trong một làng chiến đấu như vậy. Mạch thơ tưởng chừng như thu hẹp lại bỗng mở ra, bỗng khởi sắc bởi cái “chốt” gắn bó là tình người, tình đồng chí nồng ấm. Ình… ùng! Tiếng súng xa xôi - Ấm hơi đồng chí - Xích ngồi bên nhau - Giọt sương rơi ướt mái đầu.

Bài thơ Ấm hơi đồng chí của nhà thơ Bằng Sĩ Nguyên bắt đầu  từ một kỷ niệm cụ thể mà góp phần ghi nhận được không khí những ngày dữ dội và cảm động của xứ Bắc kháng chiến thông qua cái tình thiêng liêng ấy.