Bác Hồ trong trái tim văn nghệ sĩ Bắc Ninh

Các vĩ nhân thường để lại những dấu ấn mạnh mẽ trong đời sống tinh thần quốc gia, dân tộc nhưng hiếm có lãnh tụ như Chủ tịch Hồ Chí Minh-Người mà nhân dân Việt Nam đã tạc tượng trong lòng mình. Người còn là biểu tượng khơi nguồn sáng tạo cho lớp lớp thế hệ văn nghệ sĩ trong nước và quốc tế.

Hồ Chí Minh - Người khơi nguồn sáng tạo

Với văn nghệ sĩ Bắc Ninh, mỗi lần sáng tạo về Bác Hồ là một trải nghiệm đầy cảm xúc, là những kỷ niệm ân tình sâu sắc, lắng đọng mãi trong đời. Kính yêu Bác, dù là người từng được gặp Bác Hồ hay chưa, họ đều cố gắng thể hiện trọn vẹn hình ảnh Người lãnh tụ vĩ đại rất đỗi thiêng liêng mà vô cùng giản dị, gần gũi của dân tộc. Chúng tôi hạnh phúc vì đã ghi chép lại một phần ít ỏi của những dạt dào cảm xúc cùng biết bao tâm tình, kỷ niệm trong quá trình họ sáng tác về Bác Hồ.

Gần 80 tuổi đời, hơn 40 năm chơi với hình khối, nhà điêu khắc Vũ Văn Bảy được xem như “thủ lĩnh” trong làng điêu khắc của Bắc Ninh từng hơn 10 lần suy nghĩ và sáng tạo về Bác Hồ nhưng tác phẩm mà ông tâm đắc nhất là “Bác Hồ với cây chì đỏ”. Đây cũng là một trong số 25 tác phẩm điêu khắc tiêu biểu toàn quốc sáng tác về đề tài Bác Hồ đã được tập hợp in vào sách. Hoàn thành tác phẩm từ năm 2005 nhưng hơn một thập niên qua, mỗi khi ai đó hỏi về bức tượng “Bác Hồ với cây chì đỏ” là xúc cảm lại ùa về trong niềm kính trọng, khâm phục và biết ơn vô hạn của người nghệ sĩ tuổi xưa nay hiếm với vị Cha già kính yêu của dân tộc. Nhà điêu khắc Vũ Bảy sôi nổi: “Không riêng tôi mà với tất cả văn nghệ sĩ Bắc Ninh luôn có một ước mơ, khát khao sáng tạo về hình tượng Bác Hồ. Ở Bác có sự kết hợp đẹp đẽ giữa những cái cao cả và bình thường, giản dị mà thanh cao, vĩ đại mà gần gũi, rất Việt Nam mà cũng rất nhân loại. Một con người vĩ đại như thế thật khó để người làm nghề chúng tôi có thể khắc họa qua một tác phẩm. Vì vậy, quá trình sáng tạo tôi tìm đọc tư liệu, tư duy, cân nhắc kỹ lưỡng khi chọn sự kiện, tìm ra những hành động, cử chỉ thể hiện đúng khí sắc để làm sao bắt được cái thần trong tư tưởng vĩ đại của Người. Thật may, tôi gặp được tứ thơ - “Người ngồi đó với cây chì đỏ/Vạch đường đi, từng bước, từng giờ…” (Bài “Sáng tháng Năm”, Tố Hữu). Chính hai câu thơ đó đã khơi nguồn cảm xúc để tôi sáng tạo bức tượng “Bác hồ với cây chì đỏ”. Tác phẩm tả thực dáng Bác ngồi với cây chì đỏ trên tay, ánh mắt nhìn xa xăm, trầm tư suy nghĩ về tương lai dân tộc nên dù Người đang ngồi nhưng nhìn không mấy thảnh thơi mà có thể bật đứng dậy bất cứ lúc nào… Với sự giúp đỡ của một vài họa sĩ trong tỉnh nên tác phẩm hoàn thành trong thời gian rất ngắn. Trước khi mang đi trưng bày tại triển lãm, tôi viết thư cảm ơn nhà thơ Tố Hữu và xin phép mượn ý thơ của ông để đặt tên cho tác phẩm điêu khắc của mình. Thật mừng vì được nhà thơ đồng ý và cũng từ đó, “Bác Hồ với cây chì đỏ” được công chúng đón nhận, nhiều địa phương đặt mua về thờ tại các di tích, công trình văn hóa tín ngưỡng.

Nhà điêu khắc Vũ Văn Bảy và nhà văn Phạm Thuận Thành (áo trắng) trao đổi về tác phẩm “Bác Hồ với cây chì đỏ”.

Nếu nhà điêu khắc Vũ Bảy tìm tòi thể hiện thần thái, tư tưởng lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh thì tác giả Nguyễn Huy Phách dưới góc nhìn của một kiến trúc sư lại viết về lối sống thanh bạch, bình dị của Bác Hồ - “Giữa Thủ đô, Người vẫn ở nhà sàn”- “Chẳng có lâu đài, cung điện nguy nga/Đâu phải vua quan mà lầu son, gác tía/Người dung dị sống cuộc đời dung dị/ Giữa Thủ đô mà người ở nhà sàn...”. Đọc những câu thơ này, không ít người giật mình tâm đắc bởi sự phát hiện tài tình của một kiến trúc sư chuyên kiến tạo nên những tổ ấm hạnh phúc cho mọi người. Văn phong dung dị, ý thơ sâu sắc khiến tác phẩm “Giữa Thủ đô, Người vẫn ở nhà sàn” được BTC Giải thưởng Văn học nghệ thuật về Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh tỉnh Bắc Ninh trao giải A năm 2016. Tác phẩm phổ nhạc bài thơ đó của nhạc sĩ Ngọc Lĩnh cũng đạt giải A.

Hạnh phúc với thi phẩm đạt giải nhưng khi trò chuyện với chúng tôi, tác giả Huy Phách không nói nhiều về thành công của bài thơ mà cứ ca ngợi đức tính giản dị, thanh bạch trong lối sống của Bác. Ông kể: “Kiến trúc sư Nguyễn Văn Ninh- người thiết kế nhà sàn của Bác là thầy dạy tôi. Những năm ấy, đám sinh viên chúng tôi may mắn được trực tiếp nghe thầy Ninh kể lại nhiều câu chuyện hậu trường rất xúc động trong quá trình thiết kế nhà ở cho Bác… Một căn nhà của Người lãnh tụ hy sinh trọn cuộc đời vì dân vì nước nhưng đơn sơ, tối giản hết mức giữa lòng Thủ đô nghìn năm tuổi hào hoa. Điều đó thật chưa bao giờ xuất hiện trên thế giới. Nhiều năm qua, không một ai thăm nơi ở khiêm nhường của Bác mà không trào dâng niềm xúc cảm trước sự vĩ đại của một nhân cách văn hóa lớn đã trở thành huyền thoại ngay trong cuộc sống đời thường của mình. Nếp sống thanh cao, giản dị trong một tầm suy nghĩ sâu sắc mãi mãi là bài học lớn cho mỗi chúng ta…”.

Trong khi nhà văn, nhà thơ “lặn ngụp” giữa mênh mông biển chữ, nhà điêu khắc, họa sĩ thể hiện cảm xúc qua màu sắc, hình khối thì nhạc sĩ lại miêu tả tình cảm của mình bằng thanh âm, giai điệu… Nổi tiếng với hàng trăm ca khúc mang âm hưởng Dân ca Quan họ Bắc Ninh, nhạc sĩ Đức Miêng tự nhận thấy viết về Bác Hồ rất khó nên ông hiếm khi thử sức ở mảng đề tài này. Với niềm xúc động “rất nghệ sĩ”, ông thật thà: Tôi không có vinh dự được gặp Bác nhưng cũng giống như mọi người dân Việt Nam, tôi luôn dành cho Người sự kính trọng, yêu mến và biết ơn sâu sắc. Năm 2009, tôi vinh dự được Đoàn Dân ca Quan họ “đặt hàng” sáng tác một ca cảnh Quan họ về Bác Hồ để biểu diễn tại Nhà hát Lớn. Ban đầu cũng áp lực nhưng sau khi hồi tưởng lại câu chuyện Bác về Tam Sơn và trồng cây đa trong dịp đầu Xuân Đinh Mùi, tôi nhanh chóng hoàn thành ca cảnh Quan họ “Nhìn cây đa thấy hình bóng Bác”. Tác phẩm sau đó được các nghệ sĩ, diễn viên Đoàn Dân ca Quan họ thể hiện trong Chương trình nghệ thuật biểu diễn các tác phẩm văn học nghệ thuật hưởng ứng Cuộc vận động sáng tác về chủ đề “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Chương trình kết thúc, nhiều khán giả tấm tắc khen, nhạc sĩ thấy hạnh phúc và giữ cảm xúc ấy như một kỷ niệm đẹp về Bác…

Tình cảm của những người đi tìm tư liệu về Bác Hồ

Trên quê hương Bắc Ninh-Kinh Bắc, khi nói về việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh không thể không kể đến AHLĐ, NGND Nguyễn Đức Thìn. Cuộc đời ông được nhiều người ví như huyền thoại, huyền thoại về một con người dám sống, chiến đấu và chiến thắng số phận, một người không bao giờ chịu đầu hàng gian khó. Đó là bởi dù ở bất cứ nơi nào, làm việc gì, trong những hoàn cảnh khó khăn đến mấy, hình ảnh cùng những điều Bác Hồ dạy luôn ở trong trái tim động viên ông.

Người “chép sử Đền Đô” tâm sự: “Tôi vinh dự được gặp Bác Hồ 2 lần nhưng kỷ niệm về Bác trong tôi khó mà kể hết. Suốt cuộc đời tôi noi gương làm theo lời Bác. Khi biết nhận thức, tôi đã yêu kính Bác Hồ. Tôi hạnh phúc được sinh ra ở Đình Bảng - nơi Bác Hồ về thăm Bắc Ninh lần đầu tiên. Sau đó, tôi còn công tác ở Trường THCS Tam Sơn-quê hương Nghìn việc tốt được đón Bác Hồ về thăm và nói chuyện với các cháu thiếu nhi dịp Tết Đinh Mùi năm 1967. Khi ngồi trên ghế nhà trường, tôi học tập theo 5 điều Bác Hồ dạy rồi tham gia vào đội thiếu niên du kích Đình Bảng trong kháng chiến chống Pháp, theo con đường cách mạng của Bác. Trưởng thành, tôi theo nghề giáo rồi trải qua những năm tháng khó khăn, chiến đấu với bệnh phong… Cho đến tận bây giờ, trở thành người “chép sử Đền Đô” thì tôi vẫn luôn khắc ghi lời Bác, sống và làm theo tư tưởng, đạo đức của Người. Với tôi, hình ảnh Bác luôn trong trái tim”.

Khắc ghi lời Bác trong tim, AHLĐ, NGND Nguyễn Đức Thìn nhiệt huyết gắn bó với Đền Đô để giáo dục truyền thống cho các thế hệ.

Không có vinh dự được gặp Bác Hồ như “ông từ Đền Đô” nhưng với nhà văn Nguyễn Xuân Tường, Bác như một “ông Tiên” luôn hiện lên che chở, bảo vệ ông. “Là một cựu tù Phú Quốc, ngay lúc bị giặc bắt, tôi đã nghĩ nếu chúng tra hỏi sẽ khai là cháu Bác Hồ. Nói như thế để địch biết, tôi sẽ chỉ khai những gì tôi muốn nên sẽ không thể dùng thủ đoạn tra tấn hay mua chuộc được tôi...”- Nhà văn Nguyễn Xuân Tường hồi tưởng.

 Sau kháng chiến, trở lại cầm bút, tác giả Nguyễn Xuân Tường từng viết nhiều câu chuyện nhỏ về Bác, được đăng trên một số tờ báo của Trung ương và của tỉnh. Mới đây, được sự gợi mở của Chủ tịch Hội VHNT, nhà văn đến thôn Thống Thượng, nơi Bác Hồ về thăm và thị sát công tác phòng chống lũ lụt năm 1960 để tìm hiểu tư liệu. May mắn, qua giới thiệu của một lão thành cách mạng, nhà văn có duyên gặp đúng người vinh dự được gặp Bác năm ấy tên là Nguyễn Tiến Nên. Nhờ thế ông thu thập được những chi tiết đặc biệt quý giá mà trước đó chưa ai viết. Những chi tiết đắt giá đó không chỉ thể hiện tình Bác đối với người dân mà quan trọng hơn, nó khẳng định Bác Hồ về Bắc Ninh năm đó không phải là một chuyến thăm đơn thuần mà đích thực là chuyến kiểm tra việc hộ đê sông Cầu mùa nước lớn… Dẫu chỉ là những ghi chép tư liệu lịch sử nhưng tác phẩm “Thôn Thống Thượng và câu chuyện mãi lưu truyền” của tác giả Nguyễn Xuân Tường cung cấp thêm nhiều thông tin và những chi tiết quý, phản ánh đầy đủ tính chất sự kiện Bác Hồ thăm đê Thống Thượng năm xưa.

Chúng tôi về bên kia sông Đuống để được gặp nhà văn Phạm Thuận Thành, một người luôn đau đáu với những chuyến đi tìm tư liệu lịch sử của quê hương, dân tộc và đã có hơn một lần đi tìm tư liệu về Bác Hồ. Không giấu niềm xúc động, tác giả Phạm Thuận Thành thổ lộ: “Càng đi tìm hiểu tư liệu lịch sử về Bác Hồ, tôi càng thấy thấm thía câu thơ Tố Hữu viết “Yêu Bác lòng ta trong sáng hơn”... Vinh dự được sinh ra trên quê hương Bắc Ninh được đón Bác về thăm tới 18 lần, tôi luôn tâm niệm góp phần làm cho hình ảnh Bác Hồ còn sống mãi trong lòng nhân dân và biến thành sức mạnh cụ thể trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Không chỉ đi tìm những kỉ niệm, dấu ấn của Bác với quê hương mà tìm cả những điển hình tiên tiến trong cuộc vận động lớn. Quê hương Thuận Thành có Hợp tác xã Hà Mãn là điển hình toàn tỉnh từ những năm đầu xây dựng Hợp tác xã, được Bác biểu dương và tặng huy hiệu cho tập thể và một cá nhân. Tìm hiểu tư liệu tại đây tôi viết được bài “Tìm về nơi nhận huy hiệu Bác Hồ” và sống lại một thời phong trào sôi nổi nơi đây. Trên công trường đại thủy nông Bắc Hưng Hải vinh dự đón Bác về thăm và nói chuyện tháng 10-1958, tôi tìm tư liệu sách báo và những nhân chứng, đi lại chính con đường Bác đã đi qua sau đó dựng lại chi tiết trong bài “Theo dấu chân Bác đã đi qua”…

Mỗi lĩnh vực nghệ thuật có ngôn ngữ, tiếng nói riêng. Mỗi người nghệ sĩ lại mang một phong cách, quan điểm sáng tác khác nhau. Song khi sáng tạo về Bác Hồ các văn nghệ sĩ cũng như nhân dân Bắc Ninh đều chung tình cảm chất chứa cùng sự kính trọng, ngưỡng mộ trước tầm vóc của nhà lãnh tụ vĩ đại mà vô cùng giản dị, gần gũi. Mỗi tác phẩm của họ đều là sự kết tinh và thăng hoa của những dạt dào tình cảm yêu mến và lòng biết ơn sâu sắc, như “món quà” ý nghĩa kính dâng lên vị Cha già kính yêu của dân tộc. Chắc chắn, trên những chặng đường sáng tác sắp tới, hình ảnh Bác Hồ sẽ tiếp tục là đề tài được văn nghệ sĩ Bắc Ninh theo đuổi để thỏa sức sáng tạo.

Thu tháng 8-2017