Bắc Ninh trong tôi

Thứ 5, 08/12/2022 | 20:47:00 [GMT +7] A A

Ảnh tư liệu.

Từ thuở nhỏ tôi đã ở nhiều nơi. Bố mẹ tôi gốc gác ở Nam Định, Hải Dương, trước cách mạng tháng Tám 1945 lưu lạc ra Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Phòng. Thời chống thực dân Pháp gia đình tôi tản cư lên vùng kháng chiến khi bố tôi tham gia Vệ quốc quân.
Hồi đó, chạy tản cư toàn gồng gánh đi bộ. Mẹ tôi gánh đôi thúng, một bên là quần áo, một bên là tôi có chiếc chiếu gập cuộn trên đầu để che nắng đi từ Tiên Du, Bắc Ninh qua Trại Cờ, Hoàng Vân của huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang lên Thái Nguyên. Sau này tôi nhớ lời mẹ kể để ghi lại những ngày ấy trong một đoạn thơ:
Người mẹ gồng gánh tôi đi
Trong tiếng súng tắc bọp sau lưng
và trước mặt
Bằng bát cháo cầm hơi
Lũ trẻ con khóc như ri
Người lớn chẳng thấy cười
Đêm phấp phỏng không bao giờ yên giấc
Những chàng trai ra đi
Dáng lầm lỳ gan góc
Cuốc, thuổng, đòn càn và súng kíp trong tay
Tiếng cuốc phá đường
Tiếng súng nổ đạn bay
Tôi chợt hiểu giặc thù đã tới…
Hoà bình lập lại trên miền Bắc 1954, gia đình tôi về thị xã Bắc Ninh. Bố tôi làm ở Ty Lương thực tỉnh. Tôi học ở trường Hàn Thuyên từ cấp II đến cấp III. Tuổi thơ tôi êm đềm ở thị xã yên ả, nhộn nhịp này. Bao kỉ niệm về những ngày ấy cứ dai dẳng, cứ sống mãi trong tôi. Rất lại về già những hồi ức tuổi thiếu thời lại im đậm trong tâm trí, cứ trở đi trở lại bao ngày đêm. Những ngày mò mẫm lạ lẫm với ống bơ vứt lăn lóc ngổn ngang trong bãi đất ở phía sau dinh Tỉnh trưởng Pháp ở gần phố Gạo nhà tôi cũng như bao điều lạ ở đỉnh dốc Suối Hoa trước ga. Những ngày mê mải trò chơi đánh xèng bằng nắp chai bia với bạn bè cùng dãy phố. Những ngày lủi thủi đi xem nghe hát Quan họ ở Niềm Xá, Đọ Xá. Những bạn bè cùng cắp sách thuở nào, có người nổi danh văn chương từ thuở học ở trường ví như Chu Bá Bình (Đỗ Chu)… Nay người còn người mất. Bao cảnh đời vinh quang, cay đắng. Bao số phận nghiệt ngã.
Chục năm ở thị xã bé nhỏ, yên bình này, gia đình tôi lên thị xã Bắc Giang vì sáp nhập hai tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang với tên gọi Hà Bắc. Người Bắc Ninh vì nhiều nguyên do đã tới sinh sống tại Bắc Giang, có người lên đây từ mấy chục năm trước, có người vì sáp nhập tỉnh mới tới. Họ mang tới văn hoá Bắc Ninh từ ẩm thực đến nghệ thuật. Chính chị cả, anh hai Quan họ Bắc Ninh đã thúc đẩy Quan họ Bắc Giang vốn chỉ có dăm ba làng ở Bắc Sông Cầu được phát triển rộng khắp cho nhiều làng xã hiện nay.
Tôi có đông bạn bè và đồng nghiệp là văn nghệ sỹ Bắc Ninh hiện ở Bắc Ninh hoặc đang ở Bắc Giang. Họ, người còn người mất nhưng đều thành danh, nổi tiếng trong văn giới cả nước. Ví như Đỗ Chu người được giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật; ví như Vũ Từ Trang được cả tài lẫn đức, ai cũng trân quý; ví như Vũ Công Ứng (Anh Vũ) đa tài, người suốt đời sống với nghệ thuật từ thơ, văn đến hội hoạ, điêu khắc. Duy Phi ở Mão Điền, Thuận Thành, điềm đạm, nho nhã, có tiếng về văn, thơ, khảo cứu. Trần Quốc Thịnh nhà văn nghệ dân gian nổi tiếng về lao động sưu tầm và những bài viết về giỗ tổ Hùng Vương. Trịnh Văn, Nguyễn Anh Thuấn có những câu thơ, bài thơ sống cùng năm tháng. Nguyễn Thanh Kim, Phạm Thuận Thành, Nguyễn Hữu, Trần Anh Trang… Nhiều, nhiều lắm.
Đôi ba lần tôi có dịp trở lại Bắc Ninh mà lần nào cũng ngạc nhiên, ngỡ ngàng đến lạ. Đồng đất, phố sá vốn chẳng lạ lẫm gì với mình vậy mà cứ như trong truyện cổ tích, tưởng trong mơ. Dãy phố cũ chẳng còn. Sân đá bóng gần ga thành phố cũng chẳng còn. Tất cả là những nhà cao tầng duyên dáng, bề thế. Con đường dẫn vào cổng trường thuở xưa đã dày đặc nhà, khó mà nhận ra nếu đứng từ xa. Cánh đồng, đồi bãi thuở nào giờ là phố ngang phố dọc với các con đường nhựa bóng loáng, cửa hàng cửa hiệu san sát. Tôi đã từng đi lạc chính những nơi mà tôi thuở xưa thân thuộc nhất. Tôi khâm phục hết mức về sự quy hoạch thành phố. Đường nội thành mới mở to rộng. Các dãy phố quy củ. Hè rộng, thoáng. Thật chẳng bù đôi ba thị xã, thành phố tôi đến vì tiếng là mở rộng mà đường thì hẹp, cứ vài ba năm lại đào lên lật xuống vỉa hè, nhà hai bên đường thò ra thụt vào trông chẳng khác gì phố làng.
Bắc Ninh giàu có. Không phải trông cách ăn mặc, quán sá, trông các gương mặt qua đường để đoán vậy mà nhìn đồng đất trù phú, nhìn các khu công nghiệp dày đặc suốt tỉnh lộ, quốc lộ trong, ngoài thành phố. Bắc Ninh có tốc độ phát triển kinh tế và thu nhập bình quân đầu người đều cao ngất ngưởng vào tốp dẫn đầu cả nước. Một điều tôi cảm nhận hình như vì ở sát thủ đô, người Bắc Ninh văn minh hơn, hiện đại hơn nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng mình. Quan họ vẫn được bảo tồn và phát triển. Tôi đã tới hội Lim, tới Diềm và đôi ba hội khác. Cũng say mê ngồi nghe ca Quan họ, ngồi dự canh hát. Sao mà sung sướng, lâng lâng đến lạ. Mà háo hức, mà tự hào vô cùng. May mắn biết bao cho quốc gia mình, cho dải đất cong hình chữ S này có một dòng dân ca tình tứ, ngọt ngào, đằm thắm, thiết tha đến vậy. Bắc Ninh thân thương đâu chỉ có dân ca như thế mà còn bao lễ hội, đình chùa danh giá mà rất hiếm vùng đất nào có được. Lại nhất nhì cả nước về các vị khoa bảng ngày xưa với nhiều trạng nguyên, tiến sỹ nổi tiếng. Không có gì lạ một Bắc Ninh phồn thịnh như hôm nay. Hình như chính quá khứ vẻ vang mở đất, giữ đất từ mấy nghìn năm trước đã hoà nhập, đã thúc giục người Bắc Ninh kiến tạo quê hương giàu mạnh. Không có quá khứ tất không thể có hôm nay. Người ta chỉ có hiện tại và dựng xây tương lai khi bảo tồn, trân quý những gì tốt đẹp đã qua.
Bắc Ninh! Có một Bắc Ninh của tôi suốt những năm niên thiếu và cắp sách tới trường. Có một Bắc Ninh trong tôi suốt bao năm tháng và chắc chắn cho cả cuộc đời. Tôi mãi mãi vẫn nợ câu ca của ai đó đã ca tặng cho tôi: Người ơi, người ở đừng về...