Bài ca về tình mẫu tử

Đinh Văn Y quê ở xã Vạn Ninh, huyện Gia Bình là hội viên Hội VHNT tỉnh. Ngòi bút của ông đã từng trải nghiệm ở nhiều thể loại văn học: kịch, phóng sự, bút kí, truyện ngắn, tiểu thuyết và ở thể loại nào ông cũng có những thành công nhất định, nhưng thành công nhất vẫn là thơ. Thơ Đinh Văn Y chất phác, mộc mạc, ngôn ngữ gần gũi với lời nói thường ngày mà vẫn gây được xúc động sâu sắc trong lòng bạn đọc. Bài thơ “Canh cua”, in trong tập Lục bát tuổi 68 - NXB Hội nhà văn - 2023 là một ví dụ tiêu biểu.

                Canh cua
Bồi hồi bưng bát canh cua
Chợt như bóng mẹ ngày xưa hiện về
Chân trần, áo vá, nón mê
Mẹ đang bới nắng trưa hè tìm cua

Mồ hôi lã chã như mưa
Bờ ngang, bờ dọc, ruộng bừa lang thang
Lần từng gốc, thục từng hang
Mặc cho nắng lửa nấu rang quanh người

Tuổi thơ nông nổi bốc giời
Lỡ quên khỏa lấp, cái thời xa xưa
Nói chi giờ cũng bằng thừa
Bát canh tôi để bàn thờ thắp hương
                               

                                       Đinh Văn Y

Bài thơ lấy cảm hứng từ bát canh cua hiện tại để rồi nhớ lại cảnh bắt cua của mẹ năm nào. Tâm trạng của tác giả là bồi hồi xúc động “Bồi hồi bưng bát canh cua - Chợt như bóng mẹ ngày xưa hiện về”. Theo dòng hồi tưởng ấy, người mẹ hiện lên thật cảm động. Đó là người mẹ nông dân nghèo “Chân trần, áo vá, nón mê”. Mẹ bắt cua trong cảnh thiên nhiên vô cùng khắc nhiệt: giữa nắng trưa hè. Đây là thời gian nắng nóng nhất của một ngày. Tác giả gọi là ‘nắng lửa nấu rang quanh người”. Các từ “lửa”, “nấu”, “rang” là chỉ độ nóng của nắng. Nắng như thiêu như đốt. Nắng khắp cả bầu trời. Nắng tràn xuống cánh đồng. Ở đâu cũng nắng. Cho nên, tác giả hình dung người mẹ đi bắt cua là “bới nắng tìm cua”. Nắng làm cho nước ruộng như sôi lên. Cua không chịu được nóng phải bò lên bờ, ngoi lên trên mặt nước ở những thửa ruộng vừa mới cày bừa xong hoặc chui sâu vào trong hang để tránh nóng. Vì thế mẹ mới lang thang khắp “bờ dọc, bờ ngang” ở những ruộng bừa để tìm cua, mới “Lần từng gốc, thục từng hang” để moi cua ra. Những động từ “lần”, “thục” cho ta biết công việc bắt cua vừa nặng nhọc nhưng cũng vừa phải kiên trì mới làm được. Nhà thơ Trần Đăng Khoa, trong bài thơ nổi tiếng “Hạt gạo làng ta” cũng miêu tả cái nắng nóng tháng sáu khủng khiếp khi mẹ xuống ruộng cấy “Những trưa tháng sáu - Nước như ái nấu - Chết cả cá cờ - Cua ngoi lên bờ - Mẹ em xuống cấy”. Hai người mẹ tuy ở hai thời điểm khác nhau, nhưng đều ở trên cánh đồng giữa trưa tháng sáu, một người thì đi cấy, một người thì đi bắt cua. Hai người mẹ ấy đều dũng cảm đương đầu với cái nắng. Nắng nóng làm cho mẹ gần như kiệt sức. “Mồ hôi lã chã như mưa”. Nghĩa là mồ hôi đổ ra nhiều lắm, không khác gì mưa. Cách ví von so sánh để làm nổi bật nỗi vất vả của mẹ. Đây cũng là cách so sánh mang tính chất cường điệu thường thấy ở trong ca dao “Cày đồng đang buổi ban trưa - Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày”. Thế nhưng thái độ của mẹ là bất chấp tất cả. Từ ”mặc” trong câu thơ “Mặc cho nắng lửa nấu rang quanh người”. Mặc là mặc kệ, là chấp nhận, là thách thức, là dũng cảm đối đầu với mọi thử thách, dù có nguy hiểm đến đâu. Cho nên cảnh đi bắt cua của mẹ giống như một chiến binh xông ra mặt trận trong tư thế tự tin và chiến thắng. Có lẽ trong tâm tư của mẹ là tất cả vì con. Đây chỉ là chuyện nhỏ đi bắt cua về để nấu canh làm thức ăn cho con. Suy rộng ra thì tất cả việc làm của mẹ, dù lớn, dù nhỏ, cũng đều vì con, hết lòng hết sức giành cho con những điều tốt đẹp nhất. Ca dao đã từng nói đó sao “Chỗ ướt mẹ nằm, Chỗ ráo phần con”. Nhưng ý nghĩa  bài thơ không phải chỉ có thế. Bốn câu thơ kết là lời xám hối của người con. Cái tuổi thơ nông nổi, “bốc giời” lỡ quên đi quá khứ, quên đi nỗi nhọc nhằn, cực khổ của mẹ đã từng đánh đổi cả sức khỏe, thậm chí cả mạng sống của mình để cưu mang, nuôi con khôn lớn, trưởng thành “Nói chi giờ cũng bằng thừa - Bát canh tôi để bàn thờ thắp hương”. Nỗi ân hận nhưng là sự thức tỉnh của lương tri, của tình người làm sáng lên tình mẫu tử thiêng liêng, cao quý.
Bài thơ có kết cấu giống như một câu chuyện ngắn theo kiểu vòng tròn hay còn gọi là đầu cuối tương xứng. Nghĩa là mở đầu bài thơ có hình ảnh bát canh cua, đến cuối bài thơ ta lại bắt gặp hình ảnh này. Nhưng bát canh cua đầu là để gợi nhớ người mẹ, còn bát canh cua sau là tâm trạng ân hận, day dứt của người con. Cách kết cấu như thế vừa làm cho bài thơ chặt chẽ về bố cục, vừa nêu bật chủ đề: Là người con không bao giờ được quên công ơn trời biển của đấng sinh thành.