Bảo tồn di sản nhà cổ

Thứ 6, 15/11/2013 | 15:55:00 [GMT +7] A A

Sự khắc nghiệt của thiên nhiên cùng những biến động của thời gian và nhiều làng quê đang “say sưa” đổi mới mà vô tình lãng quên tiếp nối giá trị văn hóa truyền thống… đã khiến biết bao nếp nhà cổ, nhà dân gian bị phá hủy. Thực trạng đó đặt ra yêu cầu bảo tồn và gìn giữ để nhà cổ tiếp tục là nơi bồi đắp văn hóa, song hành với nhịp sống hiện đại.

Nhà thờ “Trung chi thứ phái tích thiện đường” gần 200 tuổi ở khu 4, phường Đại Phúc, thành phố Bắc Ninh đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.

Bắc Ninh là vùng đất cổ, hội tụ hàng trăm làng cổ và do vậy không khó để gặp những nếp nhà dân gian, nhà cổ ở đây. Theo ước đoán của một số người làm công tác bảo tồn di sản ở Bắc Ninh, nếu cả tỉnh có khoảng 1.662 di tích mà chủ yếu là đình, chùa, đền, nghè, miếu thì nhà ở dân gian truyền thống ở Bắc Ninh hiện nay chắc chắn phải nhiều hơn tổng số di tích đang có.

Chỉ tính riêng những ngôi nhà cổ có giá trị cao về mặt kiến trúc, văn hóa cũng phải đến con số vài trăm. Vào một làng bất kỳ nào đó trong tỉnh đều dễ dàng gặp những nếp nhà ở truyền thống lâu đời vẫn được người dân gìn giữ và sinh sống. Thậm chí có những làng vẫn giữ được vài chục nếp nhà cổ như ở Viêm Xá (thành phố Bắc Ninh), Tam Tảo, Đại Vi (Tiên Du), Tam Sơn (thị xã Từ Sơn), Cao Thọ (Gia Bình)…

So với các tỉnh, thành trong khu vực Đồng bằng Bắc bộ thì đặc điểm kiến trúc nhà cổ ở Bắc Ninh không có nhiều khác biệt. Nhà cổ ở Bắc Ninh thường có ba gian hai dĩ hoặc năm gian hai dĩ, mái rộng thoáng mát, có nhiều lớp cửa, có hiên, có liếp che chắn được tổ chức chặt chẽ, hài hòa với các công trình phụ trợ như nhà ngang, bếp, sân vườn, giếng nước, hàng cau, cây cổ thụ… Nó cho thấy thiết chế không gian sống của gia đình Việt được sắp xếp ngăn nắp, lề lối và phù hợp với địa vực của vùng nông nghiệp lúa nước.

Điều dễ nhận thấy là nhà cổ Bắc Ninh luôn gắn với những ngôi làng cổ có kinh tế trù phú, thường là làng làm thợ như Cao Thọ (Gia Bình), Đại Vi (Tiên Du) hoặc làng buôn như ở Đình Bảng, Phù Lưu (Từ Sơn)… Trải qua hàng trăm năm, giá trị nếp nhà ở dân gian, nhà cổ khó có thể phủ nhận. Nó không đơn thuần chỉ là nơi sinh sống của mỗi gia đình mà còn là nơi bồi đắp, tích tụ văn hóa và thể hiện rõ sự sáng tạo trong kiến trúc, nghệ thuật sống giao hòa, cộng cảm với thiên nhiên của người Việt. Nhìn vào mỗi nếp nhà cổ, người ta thấy rõ điều kiện và không gian sống của gia đình ấy. Nhưng hiện nay, nếu không nhanh chóng có chiến lược bảo tồn gìn giữ thì chẳng bao lâu, nhà cổ ở Bắc Ninh sẽ thưa thớt, vắng bóng.

Không gian bên trong một căn nhà cổ ở thôn Cầu Gạo, xã Yên Phụ, Yên Phong.

Về công tác bảo tồn di sản nhà cổ, ông Nguyễn Hữu Mạo, Phó Giám đốc Bảo tàng Bắc Ninh cho biết: “Cách đây khoảng hơn chục năm, Nhật Bản có dự án bảo tồn đối với một số nhà cổ tiêu biểu tại Việt Nam. Sau khi khảo sát, đánh giá hệ thống nhà cổ tại Bắc Ninh họ đã chọn nhà thờ họ Nguyễn Thạc ở Đình Bảng (Từ Sơn) để đầu tư kinh phí trùng tu, bảo tồn. Trước đó, cũng có một dự án khảo sát chi tiết về hệ thống nhà cổ ở Bắc Ninh của Viện Kiến trúc, Quy hoạch đô thị và nông thôn thuộc Bộ Xây dựng thực hiện. Ngoài ra, Bắc Ninh cũng từng có sự quan tâm xếp hạng một số nhà cổ dân gian truyền thống là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Tuy nhiên, Bắc Ninh vẫn chưa có một kế hoạch tổng thể nào đối với việc khảo sát, đánh giá và bảo tồn di sản nhà cổ”.

Trao đổi với TS. Trần Đình Luyện, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, ông cho biết: Hiện nay hệ thống nhà cổ mai một rất nhanh và khó cưỡng bởi đó là xu thế tất yếu của cuộc sống hiện đại. Dẫu sao hiện vẫn còn những gia đình có ý thức rõ về giá trị của nhà cổ mà trân trọng, gìn giữ, lưu truyền qua các thế hệ. Minh chứng là rất nhiều nhà cổ vẫn đang tồn tại. Cùng với đó, tại các vùng nông thôn, những gia đình có điều kiện đã phục dựng lại nếp nhà truyền thống bởi họ vẫn tìm thấy cái thú vị rất riêng khi sinh sống, nghỉ ngơi và thư giãn ở đó.

Mặc dù chưa thật cụ thể nhưng xét về mặt chủ trương, Bắc Ninh đã có những động thái đáng lưu ý như việc lập quy hoạch khu làng cổ Vạn Ninh (Gia Bình) trong Quy hoạch phát triển du lịch tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2011-2020 và định hướng đến năm 2030. Điều đó chứng tỏ các ngành đã nhận ra được giá trị của làng Việt cổ, trong đó có nhà cổ. Nhưng dự án đó được triển khai đến đâu thì vẫn phải chờ. Cũng theo TS. Trần Đình Luyện, để có những định hướng đúng đắn trong công tác bảo tồn di sản nhất định cần có một công trình nghiên cứu khoa học về di sản nhà cổ ở Bắc Ninh.

Link gốc