Bảo tồn không gian văn hóa làng

Không gian làng xóm hội tụ bao yếu tố văn hóa của nông thôn, nông dân từ thủa sơ khai cho đến nay; đã dung nạp, bảo tồn, nuôi dưỡng tâm hồn, tình cảm, nhân cách của người Việt. Không gian văn hóa ấy là cái nôi để duy trì bản sắc văn hóa Việt Nam, bản chất văn hóa Việt Nam.

Không gian văn hóa ấy đang đứng trước sự mất, còn. Với việc phát triển nóng các khu, cụm công nghiệp, cũng như các khu đô thị mới với kinh doanh bất động sản đua nhau nở rộ, đã lấn át làng quê; con người cùng với nếp văn hóa làng xã như bật dần ra khỏi cái nôi vốn có của mình.

Nông thôn đang mờ nhạt đi giá trị của mình, tự phá vỡ những nét đặc sắc, những vẻ đẹp của làng. Hàng loạt các nhà ống, chia lô bám sát các đường, các ngõ xóm với chiều ngang 4-5m, thay thế nhà ở truyền thống. Các ao, hồ vốn cân bằng cho việc tiêu thoát nước được san lấp làm nhà ở. Nhà cửa chen lấn, san sát gạch ngói, bê tông; trong làng khó tìm được một bóng cây. Nhiều nơi vĩnh viễn vắng bóng lũy tre xanh; hình bóng con cò bay lả, bay la, những tiếng sáo diều ngân vọng, những đêm trăng tỏ với chi chi chành chành… ngoài điếm, ngoài sân đình… chỉ còn trên thơ ca. Những xới vật, những cây đu… mỗi độ xuân về cũng thành dĩ vãng.

Gìn giữ, bảo tồn, phát huy không gian văn hóa làng ra sao? Nghiên cứu, trả lời vấn đề này không đơn giản, song trước hết phải coi những gì ở không gian làng xã là một di sản, không được phá vỡ, không được bán đổi. Cần làm sao cho nông dân ở lại làng của mình mà vẫn giàu sang không kém gì đô thị và như vậy cũng giảm áp lực dân số cho thành phố lớn. Từ nhận thức giá trị văn hóa làng xã mới có kế hoạch sửa chữa, điều chỉnh có tính chiến lược.

Phải làm sao cho văn hóa làng xã tồn tại ngay trong công nghiệp hóa. Điều đó đòi hỏi trước hết khâu quy hoạch là phải tạo ra không gian, ra môi trường để chứa đựng cội nguồn, để duy trì và phát huy nền văn hóa dân tộc và cũng là làm cho nông thôn hiện đại lên, văn minh hơn không kém đô thị, nông dân tự tin, tự hào hơn, ranh giới giữa đô thị, nông thôn sẽ mờ dần. Đây mới là cái đích cần vươn tới.