Bảo tồn và phát huy giá trị nhiều mặt của văn hoá, văn nghệ truyền thống Bắc Ninh

Nghiên cứu về văn hoá, văn nghệ truyền thống ở Bắc Ninh cho thấy việc bảo tồn và phát huy giá trị nhiều mặt của văn hoá truyền thống là nhằm góp phần xây dựng quê hương Bắc Ninh phát triển mạnh mẽ hơn nữa.

Văn hoá, văn nghệ truyền thống ở Bắc Ninh có một số đặc điểm và giá trị sau:
Khả năng dung hợp và tính đặc thù của văn hoá, văn nghệ truyền thống tỉnh Bắc Ninh
Trong lịch sử, Bắc Ninh có nhiều lần được thay đổi tên gọi và địa giới hành chính(1), nhưng bao giờ cũng là vị trí trung tâm của vùng văn hoá Kinh Bắc. Vùng văn hoá đó có đặc điểm: có khả năng dung hợp và kế thừa có chọn lọc giá trị văn hoá đặc sắc của nhiều vùng miền: văn hoá Chăm (trống cơm), văn hoá phương Bắc (văn hoá Nho giáo và Lão giáo), văn hoá Phật giáo của Ấn Độ (tín ngưỡng thờ tự của Phật giáo), văn hoá dân gian đồng bằng bằng Bắc bộ (Ca trù, Trống quân, Hát ví,…). Cho đến ngày nay, khả năng dung hợp đó vẫn tồn tại và làm nên sự phong phú của văn hoá, văn nghệ Bắc Ninh.
Mặc dù phạm vi dung hợp rộng, khả năng dung hợp sâu sắc, cởi mở,… nhưng tính đặc thù của văn hoá, văn nghệ Bắc Ninh vẫn giữ được bản sắc của mình. Tính đặc thù đó là dân ca Quan họ Bắc Ninh. Chính tính đặc thù này làm nên thương hiệu cho tiểu vùng văn hoá Bắc Ninh.
Giá trị nhiều mặt của văn hoá văn nghệ truyền thống
Kết quả của nhiều năm tìm hiểu văn hoá, văn nghệ truyền thống Bắc Ninh, chúng tôi nhận thấy có một số giá trị sau:
Giá trị giáo dục: Giá trị quan trọng nhất của văn hoá, văn nghệ là giáo dục. Điều này đã được Khổng Tử (551- 479 TCN) xác định trong sách Luận ngữ khi nhận định về giá trị của Kinh Thi. Từ khi ra đời, văn hoá, văn nghệ đã giáo dục cho con người biết yêu thương cha mẹ, ông bà, người thân, biết ơn tổ tiên; giáo dục sự giữ gìn và trân trọng tình cảm họ hàng, làng xóm, tình bằng hữu,… điều đó thể hiện qua các câu phương ngôn, phương ngữ, ca dao, tục ngữ, thành ngữ,…
- Giáo dục nếp sống nhân bản: Nếp sống nhân bản là mục tiêu trước tiên được giáo lý các tôn giáo giáo dục cho tín đồ, được các thế hệ người dân Bắc Ninh chiêm nghiệm và thực hành như là bản tính vốn có của mình. Đó là sự giáo dục làm việc thiện trong gia đình, trong các môi trường giáo dục, trong các tổ chức, đoàn thể xã hội,… Nó được thể hiện sự yêu thương từ nụ hoa, cành cây, từ con vật nhỏ bé đến người già cô đơn, trẻ em mồ côi, cô gái cơ nhỡ,… Giá trị giáo dục nếp sống nhân bản trong văn hoá, văn nghệ truyền thống ở Bắc Ninh có ở tất cả các thể loại dân ca, ca dao, các hoạt động diễn xướng của các tôn giáo.
- Giáo dục nếp sống đạo đức: Giá trị đạo đức là sự cụ thể hoá của giá trị nhân bản, được vận dụng cụ thể trong các mối quan hệ giữa người với người ở các phạm vi khác nhau: trong gia đình (có quan hệ cha con, vợ chồng, anh em); trong làng xóm có quan hệ xóm làng, trưởng ấu, trên dưới,… Có thể nói, trong hầu hết các kinh điển Nho giáo và Phật giáo, đây là vấn để cốt lõi và trên hết mà các vị sáng lập ra các tôn giáo đó quan tâm. Đất Bắc Ninh xưa là nơi đầu tiên của Việt Nam tiếp nhận các nền văn hoá Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo, vì vậy, người Bắc Ninh cũng là người đầu tiên tiếp nhận và thấm nhuần giá trị đạo đức đó.
Giá trị thẩm mỹ: Trong các chức năng của văn hoá, văn nghệ, thẩm mỹ là giá trị không thể bỏ qua. Nhưng xét trong phạm vi văn hoá, văn nghệ của một vùng miền, ngoài giá trị thẩm mỹ chung, văn hoá văn nghệ Bắc Ninh còn có giá trị thẩm mỹ đặc thù. Đó là giá trị thẩm mỹ của lối chơi Quan họ, cách trang phục của các chị hai, anh hai Quan họ, của miếng trầu cánh phượng, của cách đón tiếp bạn Quan họ ngày Hội; là giá trị thẩm mỹ của mái đình, của dòng tranh dân gian Đông Hồ, của các pho tượng cổ có niên đại hàng nghìn năm tuổi,…
Giá trị lịch sử: Văn hoá, văn nghệ truyền thống của Bắc Ninh xuất hiện và tồn tại qua các thời kỳ lịch sử, phản ánh hiện thực lịch sử của giai đoạn ấy. Tìm hiểu các công trình văn hoá, các tác phẩm văn học nghệ thuật của thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn ở Bắc Ninh, chúng ta có thể hiểu được đặc điểm về kinh tế xã hội, đời sống tình cảm, đặc điểm tâm lý, đời sống tâm linh, quan điểm chính trị,… của người dân trong các thời kỳ lịch sử ấy một cách vừa sinh động vừa trung thực.
Giá trị kết nối: Có thể nói, trong các mối quan hệ xã hội, văn hoá văn nghệ có khả năng kết nối giữa con người với con người, giữa cộng đồng với cộng đồng,… hiệu quả và có sức sống lâu dài nhất. Sợi dây kết nối đó không có gì mạnh mẽ, hiệu quả hơn là những sản phẩm văn hoá, văn nghệ đặc thù của Bắc Ninh, đó là Dân ca Quan họ và các tác phẩm kiến trúc điêu khắc có một không hai của Bắc Ninh: tượng Phật A Di Đà ở chùa Phật Tích, tượng Phật Thiên thủ thiên nhãn ở chùa Bút Tháp, là bánh phu thê Đình Bảng,…
Tại sao phải bảo tồn và phát huy những giá trị của văn hóa văn nghệ truyền thống
Bảo tồn không có nghĩa là phục cổ mà là thể hiện sự trân trọng những sản phẩm quý giá của tổ tiên, bảo tồn đúng nghĩa còn là cơ sở tốt tạo nền tảng văn hoá để phát huy một cách tốt nhất trong điều kiện hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ thế giới. Bảo tồn tốt cũng tạo kháng thể tốt để không hoà tan trong điều kiện sự xâm lấn khó kiểm soát của văn hoá ngoại lai.
Theo chúng tôi, để bảo tồn và phát huy giá trị nhiều mặt của văn hoá văn nghệ Bắc Ninh, cần xác định mọi người dân, tuỳ theo lứa tuổi, nghề nghiệp, trình độ,… đều cần phải có ý thức bảo tồn và phát huy giá trị của văn hoá, văn nghệ truyền thống của quê hương, gia đình.
Bảo vệ và phát huy giá trị văn hoá văn nghệ truyền thống có nhiều cách: học tập, truyền dạy, phổ biến, nghiên cứu, quảng bá, tôn vinh,… những giá trị văn hoá văn nghệ truyền thống; tham gia, xây dựng những Câu lạc bộ nghệ thuật phù hợp với sở trường, năng lực, điều kiện của cá nhân, tổ chức, địa phương; các tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể, đơn vị kinh tế,… ủng hộ về mặt chủ trương, tài lực,… cho các hoạt động của các cá nhân, tập thể văn hoá văn nghệ của cơ sở, của các tổ chức mà họ có hoạt động thực sự, hợp pháp, lành mạnh.
Có làm được như vậy, văn hoá, văn nghệ truyền thống của Bắc Ninh mới có thể tham gia góp phần nhỏ bé của mình vào công cuộc xây dựng tỉnh Bắc Ninh phát triển mạnh mẽ hơn nữa.
 

1: Tham khảo: Nguyễn Quang Khải (2021), Làng xã tỉnh Bắc Ninh (tập I) NXB Chính trị Quốc gia-Sự thật.