Bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng

Thực tế cho thấy, các website và mạng xã hội dễ dàng tạo ra và đóng lại trong thời gian rất nhanh, khó kiểm soát, do vậy, hành vi lừa đảo bán hàng online khó ngăn chặn, kiểm soát triệt để, việc mua hàng online tiềm ẩn khá nhiều rủi ro. Chị Lê Thị Phương Thu, phường Vân Dương (thành phố Bắc Ninh) bức xúc kể: “Hôm trước, tôi vào một trang bán đồ thời trang, thấy quảng cáo hàng chất liệu tốt và nhìn mẫu mã cũng đẹp, tôi đặt 2 chiếc áo len theo hình thức thanh toán trước để được miễn phí giao hàng. Ngay sau đó, nhân viên gọi chốt hàng và kèm theo câu khiến người mua hết sức tin tưởng: shop bán hàng rất uy tín, bảo đảm chất lượng, không để chị phải thất vọng khi mua sản phẩm đâu ạ. Hai ngày sau hàng về, tôi mở ra xem thấy áo mỏng, màu sắc không đúng với mã sản phẩm đặt… liền gọi lại số điện thoại hôm trước chỉ thấy tiếng tút dài, gọi cho nhân viên giao hàng thì nhận được câu trả lời, em chỉ biết giao hàng và nhận tiền, còn hàng là gì em có biết đâu ạ. Khi tra địa chỉ cửa hàng mới biết là địa chỉ ảo”.
Đó chỉ là một trong rất nhiều trường hợp bị lừa khi mua hàng online. Hàng không đúng với mẫu mã đã đặt, hàng giả, hàng nhái lẫn với hàng chính hãng… là những vấn đề thường gặp của những “tín đồ” mua hàng trực tuyến. Các phương thức, thủ đoạn của đối tượng vi phạm kinh doanh thương mại điện tử ngày càng tinh vi, khiến người mua khó phân định thật, giả như: Không có kho hàng hay cửa hàng mà chỉ tiếp nhận đặt online; phân tán hàng hóa nhiều nơi, giao hàng với số lượng nhỏ lẻ; bán hàng, yêu cầu khách đặt cọc, thanh toán qua cộng tác viên trung gian; hàng hóa không có hóa đơn chứng từ, thậm chí khéo léo dụ dỗ khách thanh toán hết mới chuyển hàng hoặc không cho kiểm tra hàng trước khi thanh toán… Các thủ đoạn này không mới, nhưng vẫn dễ khiến khách hàng “sập bẫy” do mất cảnh giác.
Ngoài ra, tình trạng “ship lụi” cũng gây ảnh hưởng lớn đến hoạt động thương mại điện tử trong thời gian qua. “Ship lụi” ám chỉ việc người mua không đặt hàng nhưng vẫn được gọi giao hàng và yêu cầu thanh toán. Tình trạng này đang gia tăng số lượng lẫn độ tinh vi và thường nhắm vào người thường xuyên mua online, không có nhà để nhận hàng mà nhờ người nhà  nhận giúp. Chị Nguyễn Thị Hồng ở Lạc Vệ (Tiên Du) chia sẻ: “Mới đây, tôi đặt mua bốn hộp thuốc của một shop qua ứng dụng Shopee và đơn vị vận chuyển là Giao hàng nhanh. Kẻ gian biết thông tin sớm nên đến trước shipper của Giao hàng nhanh và lừa lấy mất của tôi 2 triệu đồng”.

Lực lượng Quản lý thị trường phát hiện, tạm thu giữ gần 5 tấn gạo giả mạo thương hiệu “Gạo Ông Cua” trên sàn TMĐT Shopee.

Với tính chất phức tạp như trên, hoạt động mua, bán trên không gian mạng gây không ít khó khăn cho lực lượng chức năng trong công tác trinh sát, theo dõi và kiểm tra xử lý. Ngoài các giải pháp kỹ thuật, cũng cần sự phối hợp của các lực lượng chức năng khác. Do đó, nhằm bảo vệ quyền lợi cho người tiêu dùng trong mua sắm trực tuyến, các lực lượng chức năng, nhất là Quản lý thị trường đã thường xuyên kiểm tra hoạt động lợi dụng thương mại điện tử để kinh doanh hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ; tăng cường quản lý toàn diện giao dịch giữa người mua và người bán; giám sát các mặt hàng có dấu hiệu vi phạm, không rõ nguồn gốc, xuất xứ.
Riêng năm 2024, lực lượng Quản lý thị trường kiểm tra, phát hiện, phạt hành chính 10 vụ vi phạm trong lĩnh vực thương mại điện tử với tổng số tiền hơn 273 triệu đồng… Một số vụ có quy mô lớn, tính chất phức tạp được phát hiện, ngăn chặn kịp thời, điển hình như vụ kinh doanh gạo giả mạo thương hiệu “Gạo Ông Cua” trên sàn TMĐT Shopee được Đội quản lý thị trường số 3 phối hợp với Phòng Cảnh sát kinh tế (Công an tỉnh) kiểm tra đột xuất, phát hiện và tạm thu giữ gần 5 tấn cùng hàng trăm vỏ bao bì nhãn hiệu “Gạo Ông Cua” chưa sử dụng cùng hàng loạt các loại thiết bị như: máy hàn nhiệt, máy khâu, cân điện tử, chỉ dù trắng phục vụ cho hoạt động đóng gói gạo thành phẩm.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp sản xuất nâng cao ý thức tự bảo vệ mình, tăng cường giám sát, quản lý hệ thống, bám sát thị trường, phản ánh nhanh khi phát hiện những dấu hiệu vi phạm tới các cơ quan chức năng. Các sàn thương mại điện tử nâng cao trách nhiệm trong việc sàng lọc, ngăn chặn các tài khoản không cung cấp đầy đủ thông tin, mạnh tay xử lý khi có những hành vi vi phạm. Các cơ quan, hiệp hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng phối hợp, thường xuyên tổ chức các hoạt động nâng cao kiến thức, kỹ năng mua sắm online, nhằm đưa ra những cảnh báo, hướng dẫn người tiêu dùng phòng, tránh lừa đảo.
Cơ quan chức năng cũng khuyến cáo người bán hàng online, cần công khai các thông tin về địa chỉ, số điện thoại, tài khoản mạng xã hội và tài khoản thực hiện giao dịch. Người mua chủ động nâng cao hiểu biết về an toàn thông tin mạng, an ninh mạng để có thể nhận biết trang thông tin điện tử (website) không an toàn; thận trọng trước khi thực hiện bất kỳ một giao dịch tài chính thông qua mạng xã hội; kiểm tra kỹ thông tin về người bán hàng, sản phẩm, giá cả, chính sách bảo hành và hoàn trả hàng; không chuyển tiền trước khi nhận được hàng hoặc chỉ chuyển qua các kênh thanh toán uy tín; không để lộ thông tin cá nhân, thẻ ngân hàng hay mã OTP cho người lạ; khi phát hiện bị lừa đảo, báo ngay cho cơ quan Công an để xử lý kịp thời theo quy định, góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ người tiêu dùng trong hoạt động thương mại điện tử, tránh “tiền mất tật mang” trong môi trường không gian mạng.