Bụi chuối

Nước ta không có những đồn điền trồng chuối bạt ngàn như một số nước Mỹ La Tinh, nhưng cây chuối quen thuộc với mọi người ngay từ khi mới ra đời cho đến suốt bao năm có mặt với quê hương đất nước. Làng quê nào chẳng có bờ tre bụi chuối. Nó mọc ở góc vườn, gần như một cây hoang, chẳng cần chăm bón, cứ tự nhiên ăn nắng, uống gió, ngậm sương và reo với trăng sao mà lớn lên, cho những buồng chuối hàng chục nải, nặng nghiêng cả cái thân nhọc nhằn cho đến lúc chết là lúc người ta chặt buồng chuối, còn chính cái thân ấy đem làm thức ăn nuôi lợn hoặc có khi vứt xuống ao làm con tầu không bao giờ đắm cho bọn trẻ tập bơi ì ùm trong làn nước mát lạnh những trưa hè.

Có khi là một bờ mương, con đường trục mới đắp và đôi lúc là cạnh bờ giếng khi mới lập thêm cái trại mới ven làng, mà hàng rào mới chỉ là gộc tre cắm nghiêng nghiêng, đầu ngọn tre còn phải úp chiếc niêu đất trát bùn. Còn gốc chuối mới giâm, lá vàng, chưa quen thủy thổ, thưa thớt ánh những chiều tà in bóng chiếc cần vọt của giếng nước như cái cần câu, không câu cá mà câu vào bầu trời thưa vắng chỉ có mây bay.

Đã qua cái thời đói cơm thiếu cháo, phải đào củ chuối để ăn cầm hơi cho qua tháng ba ngày tám giáp hạt khó khăn. Nay nếu ai muốn ăn món củ chuối thì chỉ là thèm một bữa đặc sản vì thừa tiền, miếng củ chuối có khi còn đắt hơn miếng thịt thăn.

Có câu thành ngữ “Chuối sau, cau trước”. ấy là khuyên khi ăn chuối thì ăn quả phía sau. Vì quả ấy được đón nhiều nắng gió, vỏ mỏng, ngọt ngào hơn. Nhưng nghĩa chính là về cách trồng bụi chuối. Nhà ai ở nông thôn chẳng có khoảng sân, có khi chỉ là sân đất, khá giả mới lát gạch chỉ hay gạch Bát Tràng. Đó là nơi phơi phóng lúa má, nói cách khác là cái máy sấy không mất tiền mua than. Nó cần thoáng đãng đón nhiều nắng. Vì thế nếu trồng cây thì chỉ đặt mấy gốc cau, khi cây cau cao lớn, nó vươn vào bầu trời, như những chiếc ô xanh, không mất đất hay ánh nắng. Còn bụi chuối, lá chuối to bản như những chiếc thuyền thúng, cây con chen cây mẹ, bụi nọ sát bụi kia, thì nên trồng phía vách hậu, phía sau nhà cho ấm áp, che bớt những cơn gió mùa đông bấc tái tê gào thét (vì hướng nhà thường theo hướng Nam).

Lá chuối còn non, cuộn tròn trong lõi cây chuối, mà thi hào Nguyễn Trãi ví nó như bức thư cuộn tròn, gửi từ phương xa lại, chờ tay người gượng nhẹ mở ra xem. Khi lá vươn ra ngoài trời, có hình bầu dục, chỉ tiếc nó bị gió đánh tơi bời, nên ít ai gặp được một tàu lá chuối tươi xanh còn nguyên vẹn, mà tầu nào cũng xơ tướp như khi trẻ con chơi, xé nhỏ, làm thành bộ râu xanh, biến mình thành ông tướng, còn thanh gươm là que củi rút từ trong bếp.

Trung du, chuối trồng thành từng vùng, nhiều lá chuối khô có thể đem rải ổ, ấm không kém gì ổ rơm. Cuối tỉnh Bắc Ninh có nhiều làng trồng chuối quanh làng để làm cây cứu đói, mà trước kia có chuyện hai nhà thi nhau xem ai xây được nhà trước. Một nhà trồng xoan, một nhà trồng chuối. Thế mà nhà trồng chuối có quả đem bán, xây được nhà trước, chứng tỏ cây chuối không chỉ là cây trồng lấy quả ăn chơi mà có thu hoạch hẳn hoi.

Quê cha tôi ở Hà Nam-Nam Định, vùng ấy có loài chuối ngự quả nhỏ nhưng thơm ngon. Thỉnh thoảng cha về thăm quê lại mua một buồng chuối ngự lên thành phố làm quà. Ăn cả tháng mới hết. Từ ngày cha tôi mất đi, không còn ai mang chuối ngự làm quà cho gia đình tôi nữa. Nhớ đến chuối ngự là tôi thao thức nhớ về cha tôi, cũng như nhớ cha là tôi lại nhớ về buồng chuối ngự. Và đi đâu, bất cứ vùng nào, tôi cũng gặp những bụi chuối do tay người trồng, nhưng không cần chăm bón, nó là cây mộc mạc, dễ tính vào bậc nhất của quê hương chúng ta.

Đoản văn của Băng Sơn