Câu chuyện kể thấm đẫm nhân văn

Sau cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước là những năm tháng khó khăn, bề bộn của đất nước. Tìm kiếm thông tin và thăm viếng liệt sĩ là nhu cầu thiêng liêng của biết bao người, bao gia đình. Câu chuyện xảy ra ở một đơn vị quân đội khi tiếp và hướng dẫn vợ của một liệt sĩ lặn lội từ Bắc vào Nam để viếng mộ chồng được nhà thơ Trần Ninh Hồ thể hiện trong bài thơ “VIẾNG CHỒNG” đã để lại trong lòng độc giả những ấn tượng không nguôi.

Là một người lính của cuộc chiến, tôi nhớ mãi cảm xúc khi lần đầu được đọc bài thơ này. Đó là vào những năm cuối của thập niên 70, thế kỷ XX, khi đó chúng tôi đang là những học viên của một trường sĩ quan Quân đội. Tờ báo Văn Nghệ có bài thơ “Viếng chồng” được chúng tôi truyền tay nhau đọc trong suốt những giờ nghỉ trên thao trường. Không chỉ có vậy, dư âm của bài thơ cứ đeo đuổi chúng tôi mãi. Những cuộc mạn đàm tự phát nhưng không kém phần sôi nổi về nhiều khía cạnh của bài thơ diễn ra trong thời gian khá dài. Có người, lúc bình thường thì điềm đạm, ít nói, nhưng khi đụng bài thơ này đã trở thành một diễn giả thực thụ.   

VIẾNG CHỒNG
- Chị ơi!
Chỉ gọi được thế thôi
Anh chiến sỹ đưa đường bỗng thấy nghẹn lời
Không làm sao anh còn nói nổi
Chị đặt hoa nhầm rồi
Mộ anh ấy ở bên tay trái
Chỉ có một vòng hoa chị mang từ quê lại
Hoa viếng mộ bên này đã có chúng tôi!

- Chị hiểu ý em rồi
Xin cho chị đặt hoa bên mộ đó
Cả cánh rừng chỉ có hai ngôi mộ
Viếng mộ anh có chị đến đây rồi!
                                  (Trần Ninh Hồ)
Bài thơ như một câu chuyện ngắn, cực ngắn. Với đôi câu đối thoại giữa người chiến sỹ đưa đường và người vợ liệt sĩ những đã để lại cho người đọc bao điều suy nghĩ. Tình huống éo le, sự hóa giải bất ngờ và sức khai tâm người đọc là những điểm chính mang lại sức sống cho Bài thơ.
Tình huống éo le được tác giả đề cập ngay từ đầu: Chỉ với một vòng hoa, lại lặn lội từ quê vào viếng chồng, nhưng người vợ liệt sĩ đã đặt nhầm lên ngôi mộ đồng đội của chồng chị.
- “Chị ơi!...
Chị đặt hoa nhầm rồi
Mộ anh ấy ở bên tay trái
Chỉ có một vòng hoa chị mang từ quê lại
Hoa viếng mộ bên này đã có chúng tôi”.
Lòng ta bỗng nghẹn thắt khi đọc những câu mở đầu này. Hiếm có một câu chuyện, bài thơ nào ngay từ mở đầu đã tạo được một cảm xúc mạnh đến như vậy. Nếu như anh chiến sĩ đưa đường đã “nghẹn lời, không làm sao anh còn nói nổi…” thì cái nghẹn của người đọc là cái “nghẹn kép”. Đã nghẹn đến thắt lòng khi thấy người vợ với bao tâm nguyện lặn lội từ miền quê xa xôi, khi đến nơi, có lẽ vì quá xúc động nên đã đặt hoa không đúng mộ chồng lại thêm cái nghẹn vì thương người chiến sĩ. Người chiến sĩ đã thật tận tình đưa đón nhưng đã không kịp hướng dẫn chị nên tự thấy mình mắc lỗi - một thứ lỗi không dễ gì sửa được, mặc dù đã rất chân tình “Chỉ có một vòng hoa chị mang từ quê lại, hoa viếng mộ bên này đã có chúng tôi”…
Nhưng rồi, với câu trả lời giản dị của Chị, người đọc như trút được cơn nghẹt thở, nhịp đập con tim được giải phóng, hơn cả nhẹ nhõm, một năng lượng mới ùa về tràn ngập tâm trí. Đó là sự chân thành đến mộc mạc nhưng cũng đầy nhân hậu, cao thượng và đặc biệt là sự ứng xử vô cùng tinh tế-một sự tinh tế của người phụ nữ Việt Nam sau cuộc chiến. Những mất mát đau thương đến tận cùng vẫn không thể làm mất đi phẩm chất cao quý của họ:
- “Chị hiểu ý em rồi
Xin cho chị đặt hoa bên mộ đó
Cả cánh rừng chỉ có hai ngôi mộ
Viếng mộ anh có chị đến đây rồi!”
Câu trả lời khi kết thúc bài thơ “Viếng mộ anh có chị đến đây rồi” như hóa giải trạng thái nghẹn đến thắt lòng của người đọc. Điều gì đó từ trong sâu thẳm của lòng trắc ẩn được đánh thức? Nghĩa cử “Viếng mộ anh có chị đến đây rồi!” đã làm ngời sáng lên tình người, tình đời. Một cảm xúc mới ùa về, thay thế cho sự xót xa day dứt ban đầu. Lúc này tâm thức ta như bừng tỉnh, phải chăng việc đặt hoa sang phần mộ đồng đội của chồng là việc làm chủ động của người vợ liệt sĩ?
“Viếng mộ anh có chị đến đây rồi” chỉ được nhắc có một lần cứ lặp đi, lặp lại mãi trong tâm người đọc. Đó chính là hồn cốt, cái đích của bài thơ, làm cho người đọc thêm tin yêu, cảm phục những người mẹ, người vợ, người chị, thêm tin yêu cuộc sống này hơn. Ai đó đã nói đúng, cuộc chiến này đã không chỉ tôi rèn ý chí quật cường mà còn làm đẹp hơn những phẩm chất cao quý của con người Việt Nam.
 Bài thơ- một câu chuyện kể-với ngôn từ giản dị, kết thúc bất ngờ và thấm đẫm nhân văn.