Chiếc thuyền độc mộc ở bảo tàng Bắc Ninh

Năm 2009, Bảo tàng Bắc Ninh sưu tầm được một chiếc thuyền độc mộc trên sông Đuống thuộc địa phận thôn Gốm, xã Cao Đức, huyện Gia Bình. Đây là chiếc thuyền đầu tiên Bảo tàng sưu tầm được trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

Trong lịch sử, sông Đuống là con sông gắn bó mật thiết đối với cuộc sống của cư dân vùng Kinh Bắc (Bắc Ninh). Là tuyến đường thủy giao lưu buôn bán giữa các địa phương trong tỉnh và các vùng phụ cận. Vào mùa khô khoảng từ tháng 11 năm trước đến tháng 3 năm sau, khi mực nước sông Đuống xuống thấp, tại xã Cao Đức thường xuyên có các tốp thợ lặn từ Hải Dương tới trục vớt đồ. Tháng 3 năm 2009, trong một lần tìm kiếm các thợ lặn đã phát hiện được một chiếc thuyền độc mộc cùng một số đồ dùng bằng gốm cổ như bát, đĩa, âu. Sau khi các thợ lặn lấy đi một số đồ dùng đã bỏ lại chiếc thuyền. Được sự giúp đỡ của nhân dân địa phương, tháng 8 năm 2009, Bảo tàng Bắc Ninh đã tiến hành trục vớt con thuyền.

Qua công tác khảo sát, nghiên cứu và căn cứ vào những hiện vật tìm thấy cùng với thuyền, Hội đồng khoa học của Bảo tàng Bắc Ninh nhận định đây là chiếc thuyền độc mộc có niên đại dưới thời Lý (khoảng thế kỷ X- XIII). Được làm từ thân của một cây gỗ lim. Thuyền gồm ba phần: mũi thuyền, thân thuyền và đuôi. Thuyền có tổng chiều dài 11,4 m. Vòng tròn thuyền rộng từ 1,2 đến 1,7m, có kích thước tương đối lớn dùng trong việc vận chuyển hàng hóa, đi lại trên sông nước của người dân. Việc chế tạo thuyền độc mộc phải khéo léo, tỉ mỷ và kỳ công. Phần vỏ thuyền mỏng nhẹ, nhưng lại đòi hỏi toàn bộ cấu tạo thân thuyền phải chắc khỏe để có thể chịu đựng sức va đập của sóng nước.

 Qua quan sát cho thấy, những người thợ thủ công xưa kia đã đục rỗng phần lõi của một cây gỗ lim dài và thẳng để tạo hình dáng thuyền. Trong lòng thuyền cứ 1m lại được đục một vấu nhỏ kích thước 7cm x 20cm, cao 4cm, tổng số có 12 chiếc vấu để người ngồi có thể bám tay vào đó giữ thăng bằng khi thuyền di chuyển. Thân thuyền có 2 phần khuyết làm nơi đặt tay chèo. Phần mũi được đẽo thuôn nhỏ để giảm sức cản của nước. Tuy nhiên, trong quá trình trục vớt phần mũi thuyền đã bị gẫy dời khỏi thân thuyền. Phần đuôi thuyền những người thợ không để đặc mà đục hết phần lõi sau đó họ đặt một tấm ván hậu, cách làm này tạo cho thuyền nhẹ nhàng hơn khi di chuyển.     

 Như vậy, thuyền được chế tạo với kỹ thuật khá tinh sảo khác hẳn với hình thức đốt thường thấy ở những thuyền có niên đại sớm hơn được tìm thấy ở các địa phương khác. Hiện nay, Bảo tàng Bắc Ninh đang có kế hoạch sửa chữa, khôi phục lại nguyên vẹn chiếc thuyền, để phục vu công tác nghiên cứu, trưng bày giới thiệu cho khách tham quan biết được cách thức di chuyển của người xưa. Để thấy được xưa kia vùng Kinh Bắc (Bắc Ninh) đã từng là nơi giao thương buôn bán ngược xuôi, thuyền bè đi lại tấp nập.

Nguyễn Văn Luyện

 Bảo tàng tỉnh