Chữ “Giao” ở cổng đền Tam Á

Đền Tam Á (Thuận Thành) là một quần thể di tích Quốc gia gồm lăng mộ, đền lăng Sĩ Nhiếp và tam quan. Tam quan xây khoảng đầu thế kỉ 20 là một kiến trúc đẹp và bề thế, trên có đề bốn chữ Hán Nam Giao học tổ. Đây là sự kính trọng người thầy dạy chữ đầu tiên cho dân ta.

Sách Đại Việt sử kí toàn thư thời Lê Thánh Tông ghi: Nước ta được thông thi thư, tập lễ nhạc làm một nước văn hiến là bắt đầu từ Sĩ Vương. Chữ của tiền nhân để lại hẳn đã có sự đắn đo trước khi viết, bởi thời đó hẳn có nhiều bậc túc nho và khoa bảng đã tham gia, và dân ta cũng có câu phương ngôn Khôn văn bái, dại văn bia rồi.

Gần đây, trong sách Thăm thẳm bóng người, nhà văn Đỗ Chu có kể lại nhận xét của cụ Thiên Tích, một bậc túc nho thời hiện đại rằng chữ giao viết sai như sau: Từ chùa Dâu chúng tôi tìm đến đền thờ Sĩ Nhiếp Nam Giao Học Tổ. Vừa bước xuống xe cụ Tích đã chỉ tay lên cổng đền mà bảo, chữ Giao kia viết lầm mất rồi, Giao ở đây là Giao Chỉ chứ không phải ngoại giao. Nhà văn Hoàng Giá quê Thuận Thành đọc đoạn này lập tức gọi tôi yêu cầu xác minh. Tôi xin khất vì phải tra cứu hai sách mà trong tay không có, đó là cuốn Đại Việt sử kí toàn thư tập 4 (phần chữ Hán) và một cuốn từ điển chữ Hán nào đó.

Chữ Hán sách Đại Việt sử kí toàn thư viết chữ giao trong chữ Giao Chỉ là chữ giao đơn 6 nét, gồm bộ giằng đầu và chữ phụ, đúng như chữ Giao ở tam quan đền Tam Á.

Tra từ điển, cuốn Từ điển Hán - Việt hiện đại (Nguyễn Kim Thản chủ biên, Nhà xuất bản Thế Giới 2007), mục từ giao, trang 473, viết: 8. ngoại giao, quan hệ qua lại: (chữ Hán kiến giao) lập quan hệ ngoại giao; (chữ Hán tuyệt giao) cắt đứt quan hệ. Trong mục từ này còn liệt kê các kết hợp giữa chữ giao với các chữ khác tạo từ mới như giao tình, giao hảo, giao thiệp, giao đàm … Nghĩa là chữ giao trong chữ ngoại giao và trong chữ Giao Chỉ là một. Như vậy không phải tiền nhân sai khi viết chữ ở tam quan đền Tam Á.

Cũng lưu ý thêm, chữ Nam Giao chỉ địa điểm là đàn Nam Giao, nơi các vua cúng trời đất thì gồm chữ giao đơn trong chữ Giao Chỉ có thêm bộ liễu leo phải, tiếng Hán hiện đại có nghĩa là vùng ngoại ô thành phố. Trên mặt chữ Hán phân biệt ngay được sự khác biệt Nam Giao ở tam quan đền Tam á không phải là đàn Nam Giao.

Phạm Thuận Thành

(Hội viên Hội ngôn ngữ học Việt Nam) 

Thường Vũ,  An Bình,  ThuậnThành