Dòng họ Võ tướng

Kinh Bắc - Bắc Ninh nổi tiếng là đất văn, với số Trạng nguyên, Tiến sĩ dẫn đầu cả nước. Tiêu biểu là họ Nguyễn ở Kim Đôi có tới 18 Tiến sĩ. Nhưng Kinh Bắc còn là đất võ, mà tiêu biểu là dòng họ võ tướng ở Quế ổ (Chi Lăng, Quế Võ) với 18 vị quận công.

Hiện nay ở quê hương Quế ổ có nhà thờ và lăng mộ các vị quận công, do ông Nguyễn Đức Dục là trưởng họ trông nom. Khu di tích này xây dựng thời Lê, nhưng trong kháng chiến chống Pháp đã bị phá huỷ hầu hết các công trình xây dựng, chỉ còn lại một bia đá và 2 voi đá, 2 ngựa đá ở lăng mộ. Cuối thế kỉ 19, nhà văn hoá Đỗ Trọng Vĩ đã viết khái lược về 18 vị quận công trong sách Bắc Ninh địa dư chí. Năm 1994 dòng họ đã xây lại nhà thờ với kiểu kiến trúc chữ nhị, nhà tiền tế 5 gian, hậu cung 3 gian. Năm 2008 mới hoàn thành nhà thờ ở khu lăng mộ. Khu lăng mộ ở phía tây bắc làng, diện tích khá rộng, cây cối xanh tốt, có tường bao, cổng tam quan, lối đi xây nhiều bậc lên khu lăng mộ, cảnh quan u tịch, cổ kính.

Theo bia mới dựng ở nhà thờ xác định được thế thứ, tên và tước vị của từng vị quận công như sau:

1. Nguyễn Đức Tín - Tài quận công, đời thứ 6

2. Nguyễn Đức Vọng - Tuyên quận công, đời thứ 7

3. Nguyễn Đức Điển - Hùng quận công, đời thứ 7

4. Nguyễn Đức Nghiệp - Hào quận công, đời thứ 8

5. Nguyễn Đức Dương - Đặng quận công, đời thứ 8

6. Nguyễn Đức Thiện - Cẩm quận công, đời thứ 8

7. Nguyễn Đức Tước - Siêu quận công, đời thứ 9

8. Nguyễn Đức Trung - Thuỵ quận công, đời thứ 9

9. Nguyễn Đức Hạnh - Hương quận công, đời thứ 9

10. Nguyễn Đức Nhuận - ân quận công, gia phong tước vương, đời thứ 9

11. Nguyễn Đức Uyên - Quế quận công, đời thứ 10

12. Nguyễn Đức Tự - Chiêm quận công, đời thứ 10

13. Nguyễn Đức Uông - Hiểu quận công, gia phong tước vương, đời thứ 11

14. Nguyễn Đức Rật - Nhậm quận công, đời thứ 11

15. Nguyễn Đức (khuyết tên) - Giao quận công, đời thứ 11

16. Nguyễn Đức (Bá) - Bá quận công, đời thứ 12

17. Nguyễn Đức Thân - Hội quận công, gia phong tước vương, đời thứ 12

18. Nguyễn Đức Vịnh - ánh quận công, đời thứ 12

Họ Nguyễn có sức khoẻ hơn người, giỏi cưỡi ngựa, dùng giáo dài, gan dạ, mưu lược lúc lâm trận nên nối đời làm võ tướng, lập nhiều quân công. Cụ Nguyễn Đức Tín cầm quân đánh giặc Ô Lôi, vóc người cao lớn, mặc áo giáp bền không gươm giáo nào đâm thủng. Cụ dùng giáo dài chỉ đâm vào hai mắt chúng mà thắng trận, được phong đến chức Phụ quốc Thượng tướng quân Đô đốc phủ Tả đô đốc Thái bảo Tài quận công. Cụ Nguyễn Đức Trung có tài tướng suý, đời Lê Thần Tông (1652 - 1657) cầm quân đánh giặc ở Hoa Sơn, Thất Nguyên thắng trận, được phong chức Đô đốc Thuỵ quận công. Cụ Nguyễn Đức Nhuận có quân công được phong Phụ quốc Thượng tướng quân Đô đốc Thiêm sự Thái tể Ân quận công, gia phong tước vương cho dân thờ làm phúc thần. Cụ Nguyễn Đức Uyên giữ chức Tứ thành quân vụ kiêm tham đốc các trấn Lạng Sơn, Hải Dương, An Quảng tước Quế quận công. Năm 1728 thời chúa Trịnh Cương cụ Uyên giữ chức Tri Hộ phiên (đứng đầu các việc về bộ Hộ bên phủ chúa, song song với thượng thư bộ Hộ của triều đình). Cụ Nguyễn Đức Uông đỗ tạo sĩ đệ tam giáp, được phong chức Chinh đông đại tướng quân đem quân đánh Nguyễn Tuyển - Nguyễn Cừ. Hai bên giao chiến ác liệt ở Bình Ngô (nay là xã An Bình, Thuận Thành, ở thôn Nghi Khúc có bia Vạn đại hương hoả ghi lại ngày giỗ trận của làng do giúp quân của triều đình thời đó). Nguyễn Đức Uông một mình một ngựa xông vào giao chiến cùng Nguyễn Tuyển, sau bị vây chặt, đánh đến kiệt sức và chết tại trận. Vua Lê thương xót phong tước Hiểu quận công, sau gia phong tước vương cho dân thờ làm phúc thần. Cụ Nguyễn Đức Bá võ giỏi vô địch thiên hạ, làm đến chức Hoài Viễn tướng quân, tước Bá quận công. Sách Bắc Ninh địa dư chí còn ghi chép sự tích Thân không đại tướng quân (không rõ tên). Ông nhà nghèo, chí lớn, đi khắp nơi xem hình thế đất nước. Thời Lê Trung Hưng có giặc phương Bắc xâm lấn. Vua xuống chiếu cầu người tài, ông ra cầm quân đánh trận, được phong Phụ quốc Thượng tướng quân Tả hiệu điểm. Sau ông bị địch bắt, muốn dùng ông nhưng ông cự tuyệt tự phanh bụng chịu chết. Vua nhà Thanh phong ông là Thân không đại tướng quân, cho lập miếu thờ ở nơi ông tuẫn tiết. Vua Lê phong ông là quận công. Con cháu sau này đều là tướng giỏi của triều đình.

Khu lăng mộ các vị quận công ở Quế ổ có một hiện vật rất độc đáo, đó là tấm bia khối lớn, kích thước 1,79 x 1,04 x 0,70 m, chạm hoa văn mây tản xung quanh, phía trước chạm lưỡng long chầu nguyệt, diềm chạm hoa văn công phu. Chính giữa bia có dòng chữ chạm kiểu bài vị Phụng sai lĩnh tứ thành quân vụ sự kiêm Lạng Sơn Hải Dương An Quảng đẳng sứ trấn thư quan hậu nội cơ tham đốc Quế quận công. Phía bên trái bia có dòng chữ ghi năm dựng bia là tháng trọng đông năm Mậu Tý (có thể là tháng 11 năm 1768). Bệ bia cũng là đá phiến tấm lớn. Hai bên có đôi voi ngựa đá kích thước như thật chầu.

Theo ông trưởng họ Nguyễn Đức Dục cho biết thì họ Nguyễn Đức ngày nay phân thành nhiều chi, cư trú ở khắp nơi, hàng năm vẫn hội về gốc tổ Quế ổ tưởng nhớ tổ tiên.

(Theo Bắc Ninh địa dư chí, Lịch triều tạp kỉ và tư liệu dòng họ ở Quế Ổ).

Phạm Thuận Thành