Giữ cho Quan họ mãi xanh

Quan họ là di sản văn hóa kết tinh tri thức, sự sáng tạo, tình yêu nghệ thuật của ông cha được trao truyền qua các thế hệ để tiếp nối thực hành, gìn giữ và phát triển. Chính vì vậy, hoạt động đào tạo luôn được đặt ra, phổ biến nhất là hình thức bồi dưỡng thế hệ Quan họ măng non.

Hình thức diễn xướng Quan họ trên sân khấu góp phần đưa di sản ra với thế giới.

Theo truyền thống, khi một bọn Quan họ đến lúc lo toan bận bịu việc nhà, không còn nhiều thời gian chuyên tâm cho các cuộc giao lưu ca hát thì họ phải rủ một lớp thiếu niên nhi đồng có khả năng hát và thích chơi Quan họ đến để truyền dạy. Khi các em vui lòng nhập bọn thì liền anh, liền chị lớn tuổi đến có nhời với phụ huynh của các em để xin cho các em đi tập hát. Việc tập dượt Quan họ thường diễn ra vào buổi tối nên mới có hình thức “ngủ bọn”. Nghĩa là vào buổi tối tại nhà chứa, các em sẽ được học hát, học cách ăn mặc, nói năng, giao tiếp, học lề lối kết bạn, lề lối diễn xướng...
Vào những dịp đón tiếp Quan họ kết nghĩa thì các em cũng được đi cùng anh hai, chị hai để giúp việc. Đôi khi, các em cũng được tham dự hát một đôi câu để đối đáp cùng lứa đàn em của bọn Quan họ bên kia. Cứ như thế, năm này qua năm khác cho đến khi lớp Quan họ đàn em lớn lên dày dặn vốn liếng, thành thục lối chơi và thay thế lớp trước không chơi Quan họ nữa thì khi ấy các anh lớn, chị lớn trở thành Quan họ cựu. Quan họ cựu vẫn sát cánh cùng lớp đàn em trong tổ chức bọn Quan họ, đóng góp tiền của khi thăm bạn, thết bạn và tiếp tục uốn nắn chỉ dạy đàn em và thỉnh thoảng cùng hát đôi câu.
Bây giờ, việc đào tạo Dân ca Quan họ vẫn diễn ra thường xuyên, liên tục ngay trong từng gia đình, trường học, các câu lạc bộ văn nghệ, các cơ quan, đơn vị, công sở và trong cộng đồng. Khắp xóm làng vùng Kinh Bắc-Bắc Ninh, hàng nghìn người vẫn cặm cụi, bền bỉ gìn giữ nghề chơi, trở thành những nghệ nhân dân gian, “nghệ sĩ làng quê”... Không chỉ đam mê mà họ còn tâm huyết, trách nhiệm với việc lưu giữ, phát huy các giá trị văn hoá của quê hương trong đời sống đương đại. Hầu khắp các làng Quan họ gốc đều nỗ lực gây dựng và đào tạo lớp Quan họ măng non, thiếu niên để kế cận. Trong cộng đồng, không thiếu những người cơm nắm cơm đùm chuyên tâm tầm học nghề chơi; biết bao người tự nguyện bỏ công sức, thời gian, tiền của đi vận động con em học hát những làn điệu cổ.
Một tiêu chí được xem rất quan trọng hiện nay để phong tặng nghệ nhân chính là biết chia sẻ, trao truyền những câu ca, tiếng hát cho các thế hệ sau, từ trong nhà ra ngoài ngõ, làng xóm và cộng đồng Quan họ. Chính sự biết chia sẻ mà không giấu nghề hay truyền nghề có hạn chế (như một số nghề truyền thống khác) giúp Quan họ có sức lan tỏa sâu rộng không chỉ ở vùng Quan họ mà lan ra những vùng xung quanh, thậm chí cả nước, từ đó đưa văn hoá truyền thống quê hương hòa nhập vào nền văn minh nhân loại.

Thế hệ Quan họ măng non ở Yên Mẫn, Kinh Bắc, thành phố Bắc Ninh.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Sang ở làng Diềm, Hòa Long, (thành phố Bắc Ninh) chia sẻ: Trong quá trình truyền dạy, đào tạo Quan họ, ngoài “nắn câu, bẻ giọng” thật nhuần nhuyễn, còn cần chuyển tải được lề lối, phong cách ứng xử khiêm nhường, lịch lãm giữa người với người trong văn hóa Quan họ. Bởi, người Quan họ đối với nhau luôn quý trọng, nhường nhịn. Từ tình cảm của những người trong gia đình đến cách đối đãi với bạn bè đều chân thành, thủy chung. Ngay cách thể hiện về tình yêu đôi lứa cũng ý nhị, thanh lịch, chứ không phóng khoáng hay có đôi phần suồng sã như thấy ở một bộ phận dòng nhạc trẻ hiện nay.
Cũng như mọi dòng dân ca khác, Quan họ luôn vận động và phát triển. Trong dòng chảy bất tận của mình, Quan họ đã phát triển thêm nhiều hình thức diễn xướng mới với nét đẹp và giá trị mới. Hình thức sân khấu Quan họ là một sự lựa chọn đúng đắn để di sản lan tỏa ra thế giới.  
Ông Lê Mạnh Thắng, Giám đốc Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh cho biết: Nhà hát luôn quan tâm chú trọng công tác sưu tầm, nghiên cứu bổ sung các bài hát, hình thức hát truyền thống, đồng thời tích cực dàn dựng, thể nghiệm các hình thức biểu diễn Quan họ trên sân khấu; đào tạo truyền dạy cho các thế hệ diễn viên trẻ trong nhà hát; phối hợp, quảng bá, truyền dạy làm nòng cốt cho phong trào ca hát quan họ ở các địa phương. Một nhiệm vụ mới đang được chúng tôi triển khai thực hiện là định kỳ hàng tháng tổ chức các buổi biểu diễn Quan họ chuyên nghiệp miễn phí tại công trình Nhà hát, nhằm phục vụ nhân dân, du khách. Từ đó, không ngừng lan tỏa giá trị đặc sắc, nhân văn của di sản Dân ca Quan họ thấm sâu vào đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân.
Năm này qua năm khác, có một thông điệp quan trọng mà các bậc nghệ nhân Quan họ gạo cội luôn gửi gắm, dặn dò: Quan họ quý lắm, vì nó là tình người. Cố mà giữ lấy, giữ sao cho thật bền lâu mãi mãi...