Gỡ khó trong phát triển nhà ở cho công nhân

Thiếu nhà ở cho công nhân là hiện trạng diễn ra phổ biến tại các KCN tập trung hiện nay. Tình trạng công nhân lao động phải thuê ở trọ trong các khu dân cư, không bảo đảm về hạ tầng xã hội, vệ sinh môi trường, thiếu các thiết chế văn hóa, đời sống của công nhân chưa được bảo đảm, bên cạnh đó còn phát sinh các vấn đề về an ninh, trật tự... Người lao động khó mà “an cư lạc nghiệp” tác động không nhỏ đến sự phát triển bền vững.

Thực trạng nhà ở công nhân

Bắc Ninh có 10 KCN đã đi vào hoạt động, sử dụng 352.751 công nhân lao động. Trong đó có khoảng gần 150 nghìn công nhân ngoại tỉnh đang lưu trú trên địa bàn tỉnh. Số công nhân ở tại các khu nhà ở công nhân tập trung theo dự án chỉ có 39.282 người tương đương khoảng 26,19%. Chị Đặng Thị Hằng, quê ở huyện Mê Linh (Hà Nội), công nhân Công ty Canon (KCN Tiên Sơn) cho biết: “Tôi làm ở Công ty được 2 năm nay. Được Công ty hỗ trợ ở tại KTX có đủ tiện nghi, mỗi tháng chỉ trả 50 nghìn đồng và không phải trả thêm tiền điện, nước. So với ở trọ bên ngoài thì ở KTX tiết kiệm được rất nhiều, an ninh trật tự bảo đảm”.
Hay như anh Hoàng Anh Tú, quê ở Lạng Sơn, công nhân Công ty TNHH MPT Solution Việt Nam (KCN Quế Võ), cho biết: Công ty có khu KTX quy mô 800 người ở. So với thuê trọ bên ngoài, sinh hoạt trong KTX tiết kiệm nhiều chi phí và có thêm tích lũy gửi về cho gia đình. Trước đó, tôi thuê nhà trọ bên ngoài tuy có tự do hơn nhưng tốn kém, không tiết kiệm được bao nhiêu. Bây giờ được ở trong KTX mỗi tháng tôi tiết kiệm thêm được 3 triệu đồng. Ngoài ra, trong KTX còn có phòng tập Gym, bóng bàn, sân bóng chuyền, bóng đá, sân chạy bộ…giúp cho người người lao động có điều kiện thư giãn sau những giờ làm việc căng thẳng trong nhà máy”.
Tuy nhiên, những khu nhà ở cho công nhân nêu trên chỉ là vài điểm sáng hiếm hoi trong bức tranh toàn cảnh về nhà ở công nhân tại KCN. Toàn tỉnh vẫn còn hơn 110 nghìn công nhân đang ở trọ tại các khu nhà ở do nhân dân tự xây dựng gần các KCN. Chất lượng sống tại các khu nhà trọ vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là tình trạng không bảo đảm về hạ tầng xã hội, vệ sinh môi trường và các yêu cầu về phòng cháy, chữa cháy, kiểm soát dịch bệnh, thiếu thốn các thiết chế văn hóa.

KTX công nhân của Công ty TNHH MPT Solution Việt Nam.

Về các dự án nhà ở công nhân, toàn tỉnh có 21 dự án đã và đang triển khai, tổng diện tích sàn 2.389.166 m² với 29.364 căn hộ. Hiện có 7 dự án đã hoàn thành và hoàn thành 1 phần, tương đương với 5.252 căn hộ. So với tổng diện tích nhà ở hoàn thành theo dự án trong giai đoạn 2017-2022 thì diện tích nhà ở công nhân mới đạt khoảng 4,12%. Nguyên nhân, một số dự án chậm tiến độ do vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng; chưa hình thành được những dự án lớn với những khu nhà ở công nhân đầy đủ các công trình hạ tầng xã hội…
Với các dự án nhà ở xã hội dành cho công nhân thuê, mua còn chậm, do đa số công nhân ngoài tỉnh với tính chất cư trú không ổn định, thường xuyên di chuyển thay đổi vị trí, việc làm, do thu nhập thấp. Điển hình như tại KCN Yên Phong có khoảng hơn 91 nghìn công nhân, khu vực này mới có dự án nhà ở dành cho công nhân của Công ty Viglacera với tổng quy mô 2.000 căn hộ. Đến tháng 11-2021 hoàn thành 512 căn, nhưng gần một năm sau, Công ty mới bán cho người lao động trong KCN được hơn 30 căn. Bởi do nhiều công nhân không đáp ứng được tiêu chí về đối tượng để được hưởng chính sách về nhà ở xã hội, nhất là tiêu chí về thuế thu nhập cá nhân. Ông Nguyễn Duy Hưng, Phó Giám đốc Công ty Đầu tư và phát triển hạ tầng Viglacera (KCN Yên Phong) cho biết: Theo quy định của Luật Nhà ở, đối tượng được hưởng chính sách về nhà ở xã hội phải thuộc diện không phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Nhưng thực tế, nhiều công nhân phải nộp thuế thu nhập (do làm tăng ca, làm thêm giờ...), song phần lớn thu nhập sau khi nộp thuế phải gửi về gia đình, chỉ giữ lại một phần nhỏ để trang trải hằng ngày, cuộc sống còn khó khăn, nhưng vẫn không đủ điều kiện để hưởng chính sách về nhà ở xã hội…

Những bất cập cần tháo gỡ

Theo báo cáo của Sở Xây dựng, việc phát triển nhà ở cho công nhân hiện nay ở Bắc Ninh đang rất khó triển khai, do còn một số vấn đề cần được tháo gỡ từ phía chính sách. Thứ nhất, tại Khoản 2 Điều 53 Luật Nhà ở xác định hình thức “Doanh nghiệp, hợp tác xã bỏ vốn mua, thuê nhà ở để cho người lao động trong đơn vị mình thuê” là một hình thức phát triển nhà ở xã hội. Tuy nhiên, trong quy định của Luật Nhà ở và các Nghị định của Chính phủ không có hành lang pháp lý cho hình thức phát triển nhà ở xã hội này. Tại Bắc Ninh hiện các doanh nghiệp (đặc biệt là các doanh nghiệp FDI) có nhu cầu thuê/mua nhà ở xã hội cho công nhân của mình ở nhằm mục tiêu tăng cường kỷ luật, tập trung quản lý, phòng tránh tệ nạn xã hội và dịch bệnh là rất lớn, nhưng không thể thực hiện được.
Số công nhân có nhu cầu về nhà ở rất lớn, tuy nhiên nhiều công nhân không đáp ứng được tiêu chí về đối tượng để được hưởng chính sách về nhà ở xã hội, đặc biệt là tiêu chí về thuế thu nhập cá nhân. Theo quy định của Luật Nhà ở, đối tượng được hưởng chính sách về nhà ở xã hội phải thuộc diện không phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Các dự án nhà ở xã hội dành cho công nhân bán, cho thuê mua còn chậm do đa số công nhân ngoài tỉnh nên việc cư trú không ổn định. Với các dự án nhà ở xã hội chỉ dành cho công nhân thuê chưa thu hút được các nhà đầu tư do tổng mức đầu tư cao, trong khi thời gian thu hồi vốn kéo dài…
Những bất cập này cần được các ngành chức năng xem xét, để sửa đổi một số quy định của Luật Nhà ở cho phù hợp hơn, điều chỉnh mở rộng đối tượng được mua nhà cũng như cho phép các tổ chức, doanh nghiệp có thể thuê, mua nhà ở xã hội cho công nhân ở. Cùng với đó cần có quy định thống nhất về các thủ tục mua nhà đối với người lao động, bảo đảm chặt chẽ nhưng cũng thông thoáng, không gây khó khăn cho những người có nhu cầu mua nhà thật sự.
Nhằm khắc phục hạn chế nêu trên cũng như cải thiện chỗ ở cho công nhân trong thời gian tới, từ chủ trương đến việc cụ thể hóa thành các chương trình, kế hoạch, đề án xây dựng nhà ở cho công nhân, giai đoạn 2021-2025 Bắc Ninh dự kiến phát triển khoảng 2.165.214 m2 sàn nhà ở, tương đương với khoảng 30.000 căn hộ, đáp ứng thêm chỗ ở cho khoảng 110.000 người; Giai đoạn 2026-2030, dự kiến phát triển thêm khoảng 3.035.859 m2 sàn nhà ở, tương đương với 50.000 căn hộ, đáp ứng chỗ ở cho khoảng 150.000 người.
Theo đó, kịp thời điều chỉnh, bổ sung quy hoạch nhà ở xã hội và chung cư thương mại, có biện pháp xử lý đối với các dự án chậm, dự án đầu tư xây dựng còn thiếu đồng bộ. Tập trung nguồn vốn đầu tư kết cấu hạ tầng khung đô thị, nhằm tăng cường giao thông kết nối và mở rộng không gian phát triển các đô thị; thúc đẩy các dự án nhà ở đã và đang triển khai hoàn chỉnh đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội. Tăng cường phối hợp với ngân hàng chính sách, các tổ chức tín dụng liên quan thông tin tuyên truyền, phổ biến các cơ chế chính sách hỗ trợ của trung ương; hỗ trợ các thủ tục hành chính liên quan đối với các tổ chức các nhân tiếp cận chính sách ưu đãi theo Nghị quyết 11 về chương trình phục hồi và phát triển kinh tế -xã hội; đẩy mạnh thu hút nguồn vốn xã hội hóa phát triển nhà ở công nhân, các công trình công cộng, tạo điều kiện tối đa về thủ tục hành chính để huy động nhanh các nguồn lực xã hội hóa. Ưu tiên các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vật liệu, công nghệ cao. Đồng thời, rà soát, bổ sung chính sách riêng cho mô hình nhà ở xã hội chỉ để cho thuê. Đối với Dự án nhà ở công nhân cần cụ thể hóa chủ trương hỗ trợ giao mặt bằng sạch cho nhà đầu tư.