Hệ thống thủy lợi Bắc Đuống: Cần một đề án nâng cấp triệt để

Toàn hệ thống hiện có 59 trạm bơm với 642 máy bơm, loại lớn nhất công suất 14.400 m3/h, loại bé nhất 1.000m3/h và hàng trăm cống đập (có 48 cống dưới đê), hàng nghìn km kênh mương.

Nguyên nhân làm thay đổi hệ số tưới, tiêu do hệ thống kênh mương bị bồi lắng, máy móc cũ nát và các hoạt động vi phạm Pháp lệnh công trình thuỷ lợi của con người. Nhiều trạm bơm xây dựng từ thập kỷ 60, 70 của thế kỷ trước, qua nhiều năm hoạt động đã xuống cấp chỉ còn 70- 80% lưu lượng thiết kế. Các công trình thuỷ nông trên sông Đuống hầu hết đã lạc hậu so với chế độ dòng chảy sau khi hồ Hoà Bình ra đời, vì vậy không khai thác được hết công suất. Trục dẫn nước chính Long Tửu- Trịnh Xá 12 km thường xuyên bị bồi lắng bùn cát, trung bình hàng năm khoảng 15.000- 20.000 m3 và hiện không còn bãi đổ đất khi nạo vét. Trục tưới chính kênh Bắc, kênh Nam hơn 60 km là kênh đất (bê tông hoá 2,5km), nhiều đoạn bị xuống cấp nặng. Kênh tiêu của hệ thống phần lớn trục tiêu chính tận dụng từ trục tiêu cổ chưa hoàn chỉnh, quá trình quản lý khai thác chịu sự tác động của con người, súc vật và tự nhiên, nên công trình đã bị bồi lắng và sạt lở nhiều, dẫn đến khả năng tải nước kém, thường xuyên xảy ra tình trạng bể hút nước cạn mà trong đồng còn úng, như trục tiêu: Ngũ Huyện Khê, Tào Khê, Trịnh Xá, Kim Đôi, Đặng Xá... Bên cạnh khó khăn về chất lượng công trình thì tình trạng vi phạm Pháp lệnh công trình thuỷ lợi là một vấn đề hết sức nan giải. Toàn hệ thống có khoảng 1.000 trường hợp vi phạm, chủ yếu là đổ rác thải làm ách tắc dòng chảy, nước thải, rác thải từ các khu công nghiệp, làng nghề không qua xử lý đổ trực tiếp ra công trình làm ô nhiễm nguồn nước. Việc xây dựng nhà, lều quán trên công trình cũng khá phổ biến. Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Trưởng phòng Quản lý nước (Công ty khai thác CTTL Bắc Đuống) thì: “Hàng năm, ngành tiến hành 2 đợt kiểm tra, lập hơn 300 biên bản, kiến nghị chính quyền xử lý nhưng vẫn không có hiệu quả. Điển hình kênh B2 (Tam Sơn- Đồng Quang, Tam Sơn - Đồng Nguyên thuộc địa phận Từ Sơn) có 34 trường hợp vi phạm làm nhà trên mặt kênh, làm cầu thấp hơn mặt nước. Tuy ngành chức năng đã lập biên bản, kiến nghị xử lý, song chính quyền vào cuộc chậm trễ”. Một vấn đề đáng nói nữa là do việc quy hoạch phát triển hạ tầng không đồng bộ, quy hoạch đô thị, công nghiệp chưa đi cùng với quy hoạch phát triển thuỷ lợi dẫn đến bị chồng tréo. Việc cải kênh qua các KCN chậm gây ảnh hưởng tưới, tiêu. Hiện trạng công trình như hiện nay khó đáp ứng nhu cầu tưới tiêu trên địa bàn, đặc biệt là trong điều kiện có nhiều khu công nghiệp, đô thị ra đời, công suất tiêu ngày càng lớn. Để khắc phục được vấn đề này, nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống, trước hết cần giải quyết dứt điểm tình trạng vi phạm công trình thuỷ lợi, các cấp chính quyền vào cuộc quyết liệt hơn nữa, xử lý triệt để những sai phạm. Tỉnh sớm có kế hoạch đầu tư hệ thống máy bơm, kênh mương một cách đồng bộ. Ngành chủ quản cần phối hợp với các ngành chức năng nghiên cứu, đề xuất một đề án tổng thể nâng cấp hệ thống thuỷ lợi, với quy hoạch và tầm nhìn phù hợp với phát triển hạ tầng tổng thể.  Bổ sung các công trình tiêu phù hợp với phát triển các lĩnh vực khác, góp phần phục vụ đắc lực cho sản xuất và đời sống dân sinh.