Hẹn với sông Cầu

Cô bạn học cấp 3 từ Hà Nội nhắn tin: “Cuối tuần tập trung về Bắc Ninh làm bộ ảnh bên cây cô đơn đi các bạn. Họp nhóm nhé, đi cùng nhau mới vui!”

Tuổi 50 là không chờ đợi! Thực hiện đúng tuyên ngôn của nhóm, sáng ngày Chủ nhật cuối tháng 5, nhóm Hà Nội đổ bộ về, nhóm Bắc Ninh chờ đón rồi đưa nhau đi tour khám phá miền Quan họ. Thế nhưng cũng mãi gần 10h nhóm mới tụ họp đông đủ được bởi tuy không cách trở đò giang nhưng “ thủ đô đường chật, người đông, xe cộ lắm”. Đấy là lý do các bạn Hà Nội giải thích cho sự chậm trễ của mình.
Nắng đầu hè dù khá gắt nhưng không đủ cản những bước chân háo hức trên triền đê sông Cầu lộng gió. “Nắng càng làm cho ảnh lung linh hơn, rực rỡ hơn”, “Cây xanh tỏa bóng như thế này, đứng ra ngoài khu vực bóng râm ảnh sẽ đẹp hơn, về nhà ta lại bôi kem dưỡng, đi spa”… Chả ai bảo ai, mỗi người 1 câu đồng thanh nhất loạt hy sinh cho nghệ thuật để rồi sau đó say mê đứng, ngồi tạo dáng, thậm chí lăn lê, bò toài trên vạt cỏ triền đê để tận hưởng không khí đồng quê. 
Khi đã no đủ với những bức hình, chúng tôi ngồi dưới gốc cây buôn chuyện. Mai xuýt xoa: Từ xưa, nghe bài hát “Làng Quan họ quê tôi” mình đã rất ấn tượng với câu hát “Con sông Cầu làng bao xanh, ngang lưng làng Quan họ xanh xanh”. Nhưng giờ được mục sở thị mới thấy nó còn đẹp hơn thế nữa. Bốn bề xanh ngát cỏ cây hoa lá quện vào màu nước nom thật đẹp.
Thoa vỗ vai Mai, cười: Xanh thì có xanh, đẹp thì có đẹp nhưng mà “oan” cho sông Cầu bạn nhé. Trong bài thơ “Làng Quan họ” của thi sỹ Nguyễn Phan Hách, sau này được nhạc sỹ Nguyễn Trọng Tạo phổ nhạc thành bài hát “Làng Quan họ quê tôi”, có viết:“Sông Cầu làm bao xanh/Ngang lưng làng Quan họ/Những cánh buồm nhớ thương/Câu ca đầu ngọn gió”. Trong con mắt của thi sỹ, con sông Cầu nước trong xanh chảy lững lờ, tựa như cái thắt lưng bao xanh của các chị Hai, chị Ba ôm ngang lưng các làng Quan họ.   
Mai chợt reo lên, chỉ về phía xa xa: Các bạn nhìn xem, quãng đằng kia con sông bỗng đổi dòng, uốn lượn quanh làng, đúng là như dải lụa mềm quấn ngang làng xóm thật! Thoa cười duyên: Còn nhiều điều hay về dòng sông này nhé. Chắc hẳn các bạn ai cũng đã nghe bài hát “Tình yêu trên dòng sông Quan họ” của nhạc sỹ Phan Lạc Hoa? Nó được phổ nhạc từ bài thơ của nhà thơ Đỗ Trung Lai, trong đó có đoạn rất hay nhưng tôi rất tiếc bài hát không đưa vào được: “Sông Cầu khi đầy khi vơi/ Chảy ngang qua câu Quan họ/ Ướt đầm vạt áo bao người/Vạt thương ướt cùng vạt nhớ.” 
Thoa say sưa nói như một nhà nghiên cứu chính hiệu: Hai bên bờ sông Cầu, đoạn chảy qua 2 tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang là nơi tập trung nhiều các làng Quan họ cổ. Cư dân nơi đây không những am tường “nghề chơi Quan họ”, mà còn có mối giao hảo gắn bó bền chặt truyền đời. Xa xưa, nhiều làng Quan họ bên bờ Bắc đã có tục kết chạ với các làng Quan họ phía Nam sông Cầu. Những dịp lễ tết, hội hè, đình đám, các liền anh, liền chị hai bờ Nam-Bắc sông Cầu thường chèo thuyền vượt sông để gặp gỡ, giao lưu, ca hát... Một số lễ hội miền Quan họ còn tổ chức lễ rước nước trên sông Cầu về thờ ở đình làng... 
Thoa chỉ tay về phía thượng nguồn: Ngược về phía trên kia tầm hơn 2 chục cây số nữa là Đền Xà  (xã Tam Giang, huyện Yên Phong). Tương truyền, chính tại nơi đây, bài thơ thần “Nam Quốc Sơn Hà” - “Bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên” của nước ta- đã vang lên phò trợ cho đội quân của danh tướng Lý Thường Kiệt đánh tan 30 vạn quân Tống xâm lược vào năm 1077. Con sông Cầu thủa ấy tựa như là một trong những trợ thủ quan trọng của quân và dân nhà Lý trong cuộc chiến tranh vệ quốc, sử sách mãi còn lưu danh. Cũng tại xã Tam Giang, Đền thờ Thái úy Lý Thường Kiệt đã được chính quyền và nhân dân khởi công xây dựng từ năm 2017, nằm ở phía Nam, giáp đê sông Cầu lịch sử - nơi gắn liền với chiến thắng lừng lẫy. Con sông này lơ thơ, mơ mộng là thế nhưng cũng anh hùng lắm đấy. 
Mai ngạc nhiên nắm tay Thoa lắc lắc: Quả không hổ danh chị Hai Quan họ, dù đã sinh sống, làm việc tại Hà Nội nhiều năm những hồn cốt quê hương vẫn mãi vẹn nguyên. Chuyến này đi chơi tôi có lời rất lớn, đó là được biết thêm những kiến thức tuyệt vời về con sông của người Quan họ.   
Không chỉ Mai mà nhiều người trong nhóm, trong đó có tôi, dù biết khá nhiều về dòng sông quê mình, nhưng nghe Thoa nói vẫn thấy rất nể bạn. Hẳn phải yêu quê lắm lắm thì bạn mới tìm hiểu, lưu giữ những kiến thức về quê hương một cách kỹ càng, trân trọng đến như thế. Tôi chợt nhớ những ngày đã khá, chừng hơn 20 năm về trước, khi tôi chập chững bước chân về Báo Bắc Ninh, một người đồng nghiệp, người chú đáng kính, vốn là Cử nhân Văn chương, đã viết một Tản văn về con sông Cầu, đoạn qua làng Đẩu Hàn, xã Hòa Long. Tản văn “Đẩu Hàn xanh” mở đầu với những ngôn từ đậm chất thơ: Xanh từ dòng sông Cầu mùa này con nước xanh uốn lượn quanh làng. Xanh từ bãi mía, bờ dâu…và xanh hơn cả là tấm lòng người Đẩu Hàn gắn bó với quê hương…” Những con chữ như những nét bút màu vẽ trên tờ giấy trắng, có sức hút lạ kỳ. Hiệu ứng của Tản văn đó làm cho tôi phải lóc cóc đạp xe lên triền đê sông Cầu để ngắm nhìn cho thỏa thích những thơ mộng, bình yên của dòng sông Quan họ. 
Sau này tôi mới biết ông sinh ra và lớn lên tại Bắc Giang. Ngôi nhà của cha mẹ ông nằm ven con sông Cầu, đối diện với Đẩu Hàn. Thi thoảng ông lại rủ mấy đứa phóng viên trẻ chúng tôi sang sông trẻ củi, nhóm bếp, đào măng từ bụi tre ven đê về nấu ăn. Mỗi lần như vậy, ông lại khoe việc ngày còn trẻ hay bơi sang bờ bên kia sông chơi rồi lại bơi về. Hèn gì mà ông viết về làng Đẩu Hàn và dòng sông Cầu hay đến thế, mộng mơ đến thế. 
Nắng chếch quá đỉnh đầu chúng tôi mới ra về. Ăn trưa, cà phê xong thì chia tay để các bạn còn kịp về Hà Nội. Cả nhóm đều vui vẻ với chuyến đi, hỉ hả khoe nhau về những bức ảnh đẹp, những lượt thích, những bình luận trên mạng xã hội. Chia tay nhau nhưng chúng tôi đã kịp chốt một ý tưởng mới: Sẽ tổ chức một chuyến đi khác để khám phá kỹ càng những trầm tích văn hóa dọc đôi bờ sông Cầu đoạn chảy qua quê mình. Hẹn với sông Cầu một ngày gần nhất.