Hội làng Hoài Thị

Lối vào đình làng Hoài Thị. Ảnh: k.t

Các tiết lệ trên đều diễn ra ở đình, chùa. Đình Hoài Thị thờ Thành hoàng làng là Đông Long công chúa. Tương truyền rằng công chúa là con gái vua Lý, là người nết na, xinh đẹp, thích đi du ngoạn. Một lần đi lãm cảnh chùa Dạm thấy nơi đây có phong cảnh đẹp. Phía trước là hai dãy núi Vân Khám, Long Khám uốn lượn mà dân gian gọi là núi rồng, núi hổ, phía sau là rừng sim thơm mát. Công chúa về xin vua cha cho hưởng thực ấp. Việc được chuẩn y. Không may một lần đi thăm chùa Dạm, khi về tới Bựu Sim nàng bị cảm và mất luôn ở đó. Nhà vua vô cùng thương tiếc, liền ra lệnh cho dân Bựu Sim lập đình thờ phụng. Hàng năm “Xuân thu nhị kỳ” việc tế lễ hội hè được tổ chức trọng thể vào ngày 10 tháng giêng và ngày 1 tháng 8. Tùy theo từng năm được mùa hay mất mùa mà việc tổ chức cúng tế dài hay ngắn, dài thì ba ngày còn ngắn thì một ngày. Thông thường lễ hội được tổ chức vào ngày 10 tháng giêng. Sau các nghi thức lễ, làng mở các trò vui như vật, đu, hát Quan họ.
Hằng năm, các giáp ra đình làm lễ chọn ra một ông quan Đám để lo việc làng. Ông quan Đám được ruộng của đình, của làng, có trách nhiệm đèn hương ở đình và chỉ có ông mới được đưa lễ từ ngoài vào trong thánh cung mỗi khi tế lễ, hội hè. Ngoài ông quan Đám, làng bầu ra 4 ông Giáp trưởng, trong đó có một ông Xuân trưởng chịu trách nhiệm chung, 3 ông Giáp trưởng có trách nhiệm cắt cử điều hành giai đinh giáp mình lo việc dọn dẹp, tế tự. Theo lệ, các ông này tuổi từ 49 trở xuống, còn các ông từ 50 tuổi trở lên vào hàng các cụ.
Bựu Sim là một làng Quan họ gốc, mỗi khi vào lệ, làng cử các cụ đại diện có cơi trầu đi mời chạ anh Viêm Xá về dự hội. Tục truyền xưa có hai viên quan, một ở Viêm Xá (Diềm) một ở Hoài Thị chơi với nhau rất thân chẳng khác gì anh em ruột. Mỗi khi có việc họ mời nhau tới ca hát. Từ đó hai làng kết chạ với nhau. Đặc biệt là Quan họ Bựu Sim kết bạn với Quan họ Viêm Xá là sớm nhất và lâu bền nhất bởi vì đây là hai làng kết chạ với nhau. Ngoài làng Diềm, Quan họ Bựu Sim còn kết bạn với Quan họ Xuân Ổ. Quan họ ở nhiều làng khác cũng đến Bựu Sim vui chơi dự hội. Trong ngày hội ở Bựu Sim có nhiều hình thức Quan họ. Hát Quan họ ngoài trời của các “bạn” Quan họ láng giềng Hoài Trung, Vân Khám đến trẩy hội, hát vui với nhau ở sân đình, sân chùa. Hát Quan họ trong nhà của các bọn Quan họ Bựu Sim với Quan họ Diềm; Quan họ Bựu Sim với Quan họ Xuân Ổ. Cuộc hát diễn ra thâu đêm suốt sáng.
Ngày nay, hát Quan họ ở hội Bựu Sim vẫn được duy trì. Đặc biệt, Quan họ Bựu Sim, Viêm Xá vẫn kết nghĩa với nhau, trở thành nét chuẩn mực văn hóa Quan họ cho những ai muốn tìm hiểu văn hóa Quan họ.