Hội làng Khúc Toại

Làng Khúc Toại nằm ở bờ sông Ngũ huyện, đất đai màu mỡ nhưng trũng thấp dễ bị ngập úng. Đồ mộc làng Chọi từ lâu đã nổi tiếng “mã Đông Hồ, đồ làng Chọi”. Ở đôi bờ sông Ngũ huyện xưa, nơi hai làng Trà Xuyên, Khúc Toại tọa lạc tấp nập cảnh trên bến dưới thuyền. Thuyền buôn các nơi về ăn hàng và mang tới nhiều lâm, thổ sản như các loại gỗ, tre, nứa đóng thành bè phục vụ cho nghề mộc, nên nơi đây còn gọi là phố Bến Bè.
Chợ Chọi được hình thành, phục vụ người dân hai làng Khúc Toại và Trà Xuyên. Điều đặc biệt là chợ họp trên một cây cầu-Cầu Chọi. Đây là cây cầu độc nhất vô nhị nổi tiếng ở xứ Kinh Bắc, cầu được làm bằng gỗ lim, gỗ đinh theo kiểu thượng gia hạ trì, mái chồng diêm, hai bên dành cho người đi lại, ở giữa là để họp chợ, mái trên làm nơi thờ cúng. Ngày xưa chợ hợp vào ngày 8, 18, 28. Về sau chợ họp vào các buổi sáng.
Vốn là một làng cổ, Khúc Toại còn giữ được một cụm di tích lịch sử: đình- đền- chùa được xây dựng vào thời Lê. Đình Khúc Toại thờ ba vị là: Đồng Vinh đại vương, Trung Huệ đại vương, Cao Sơn. Đền Khúc Toại thờ Đức Thánh Trần, Mẫu Liễu Hạnh và Đức Thánh Tam Giang. Ngoài ra nhân dân còn xây dựng một ngôi nhà thờ tiến sĩ Nguyễn Thượng Nghiêm.
Hàng năm từ ngày 5 đến ngày 8 tháng Giêng, lễ hội Chọi được tổ chức rất trọng thể. Từ sáng sớm ngày khai hội, chuông và trống thay nhau gióng lên từng hồi. Làng làm lễ Phật, lễ Thánh xong dân làng cử một số hương lão, chức sắc cùng phường nhạc ra đón chạ Hương Mạc, Hữu Chấp và Thượng Đồng. Các chạ anh được mời về đình lễ thánh, sang chùa lễ phật rồi được mời đến nơi sang trọng nhất của làng để tiếp nước, xơi cỗ.
Thờ ông tổ nghề mộc, trong ngày mồng 7, làng mổ lợn để cúng tế và trưng bày các loại đồ mộc quảng cáo với khách hàng. Mồng 8 còn gọi là ngày hội chợ, có rất nhiều thầy bói từ các nơi đổ về. Người ta đi chợ để mua bán và đầu năm xem một quẻ bói cho vui. Bên cạnh những hoạt động nghi lễ là các trò chơi dân gian cuốn hút nhiều người như cờ tướng, chọi gà... Đặc biệt hơn cả là tục hát Quan họ.
Ở Khúc Toại xưa có bốn bọn Quan họ, hai bọn nam và hai bọn nữ, một bọn nam kết bạn với nữ Đào Xá, một bọn nam kết bạn với bọn nữ Bồ Sơn, một bọn nữ kết bạn với bọn nam Đống Cao, và một bọn nữ kết bạn với một bọn nam Hòa Đình. Trước kỳ lễ hội, những thành viên của bọn Quan họ phải tụ tập thường xuyên ở nhà chứa để luyện tập. Gần đến ngày hội, các bọn Quan họ cử người mang cơi trầu đi mời bạn về dự hội.
Ngày mồng 6 tháng Giêng, các bọn Quan họ khách về tập trung đông đủ ở chùa Chọi để đợi Quan họ chủ. Quan họ chủ cử các liền anh, liền chị đợi sẵn để đón bạn. Đầu tiên phải đưa bạn vào chùa lễ phật, sang đình lễ thánh sau đó đưa bạn về nhà chứa nghỉ ngơi, ăn cơm rồi tổ chức hát canh. Có những năm mở hội lớn, hát canh ở Chọi diễn ra từ ngày 5 đến ngày 8 tháng Giêng mới kết thúc. Ngoài ra, trong ngày hội ở Chọi còn có nhiều hình thức hát Quan họ khác như hát Quan họ trên cầu Chọi, dưới thuyền, sân chùa.