Hội làng, nơi trở về nguồn cội

Mùa xuân, khi những làn mưa bụi giăng mắc, nhân dân nhiều làng xã Bắc Ninh lại náo nức chiêng, trống mở hội làng. Với 547 lễ hội diễn ra trong năm nhưng dường như những bản sắc văn hóa, tinh hoa, độc đáo nhất, thiêng liêng nhất ở các lễ hội Bắc Ninh đều hội tụ vào mùa xuân. Hội làng càng trở nên ý nghĩa hơn khi những người con làm ăn xa trở về quê hương để tỏ lòng thành kính với ông bà, tổ tiên, ngưỡng vọng đến các vị thần được tôn thờ tại đền, đình làng.

Hội làng là lễ hội chung của dân làng, là sinh hoạt văn hoá, tôn giáo, tín ngưỡng, là dịp người làng nghỉ ngơi sau những tháng ngày vất vả cấy cầy “một nắng hai sương” bên ruộng đồng. Từ tháng Giêng, hội xuân đã đua nhau mở khắp làng quê Bắc Ninh, nhiều hội tiêu biểu như: Hội làng Đồng Kỵ, hội Lim, hội Diềm, hội đền Vua Bà…
Hội làng chứa đựng nhiều nghi thức tôn nghiêm. Phần lễ trang trọng có rước và tế lễ thể hiện lòng ngưỡng mộ, sùng bái tôn vinh danh nhân, người có công với dân làng, với tổ nghề… đem lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Phần hội thể hiện những sinh hoạt văn hoá cộng đồng từ hát Quan họ giao duyên, hát thờ; các diễn xướng sân khấu cổ truyền tuồng, chèo… hay các cuộc thi mang tính thượng võ như vật, bơi chải; các trò chơi bắt chạch trong chum, thi thổi cơm, thi thả chim bồ câu bay… Trong các sinh hoạt hội, mọi người tham gia trình diễn, sáng tác, thưởng thức và hưởng thụ, tạo sự cộng hưởng cảm xúc sâu sắc giữa các thành viên trong cộng đồng, là dịp trao truyền các giá trị văn hoá giữa các thế hệ. Có thể nói, hội làng thể hiện rõ tính cộng đồng, đó là đỉnh cao của sự hòa hợp, đoàn kết, những người con dù đi làm ăn xa nơi đâu cũng tìm về quê để gặp gỡ gia đình, bạn bè, xóm giềng và ra đình, đền, chùa có “lễ mọn tâm thành” kính lễ thành hoàng làng, thánh thần, phật… cùng cầu mong sự an lành cho làng xóm, mùa màng tốt tươi, được các vị tối linh bề trên trợ giúp.

Người dân, du khách về dự lễ hội đền Đức Vua Bà, khu Quả Cảm, phường Hoà Long (thành phố Bắc Ninh).

Hằng năm hội làng diễn ra ngoài tôn vinh các nhân vật được thờ phụng còn là dịp để nhân dân tái hiện các sự kiện và nhân vật lịch sử như: Hội đền Đô, phường Đình Bảng (thành phố Từ Sơn) kỷ niệm ngày Lý Công Uẩn - người con quê hương Bắc Ninh lên ngôi vua; lễ hội tại các làng ven sông Cầu (huyện Yên Phong) kỷ niệm chiến thắng trên sông Như Nguyệt... Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, hội làng đã thấm sâu vào đời sống tinh thần, tâm linh của mỗi người con quê hương Bắc Ninh-Kinh Bắc.
Ở Bắc Ninh vào ngày hội làng đặc sắc nhất là những làn điệu Quan họ giao duyên giữa liền anh, liền chị như hội làng Diềm, hội Bồ Sơn, hội Quả Cảm… Ông Nguyễn Văn Hưng, khu Quả Cảm, phường Hoà Long (thành phố Bắc Ninh) chia sẻ: Tôi làm việc, sinh sống ở Hà Nội nhưng hội làng mồng 10 tháng Giêng hằng năm đều thu xếp về quê dự. Đây không chỉ là dịp được trở về tổ tiên, cội nguồn, lắng đọng với các nghi lễ trang nghiêm, thể hiện lòng thành kính, cầu mong Đức Vua Bà che chở cho dân làng làm ăn thuận lợi, mùa màng tươi tốt, dân an vật thịnh mà còn là nỗi nhớ bạn Quan họ, để được gặp nhau ca đôi lối, đôi câu cùng liền anh, liền chị tưng bừng góp hội.
Có lẽ điều hấp dẫn du khách, bạn bè đến dự hội làng trên khắp các làng quê Bắc Ninh là được tìm hiểu, giao lưu, gặp gỡ bạn Quan họ. Quan họ chủ có hội, mời Quan họ bạn đến dự và đón tiếp nồng hậu, trân trọng, các hình thức diễn xướng Quan họ diễn ra từ hát cửa đình, cửa chùa, hát trên thuyền, hát canh… các mặt sinh hoạt văn hoá Quan họ được thể hiện rõ nét nhất.  
Hội làng đã và đang diễn ra trên khắp các làng quê Bắc Ninh. Các liền anh, liền chị lại thướt tha với áo tứ thân, khăn mỏ quạ ngân vang làn điệu Quan họ mộc mạc, thiết tha, trữ tình, góp thêm cho một mùa lễ hội giàu chất thơ, nhạc, khiến lòng người xốn xang, phấn khởi như được tiếp thêm một nguồn năng lượng mới cho một năm nhiều may mắn, bình an.