Hướng tới Công viên văn hóa lịch sử Luy Lâu

Từ năm 2012, Bảo tàng lịch sử Quốc gia Việt Nam và Đại học Đông Á (Nhật Bản) đã ký kết chương trình hợp tác, phối hợp cùng Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh thực hiện các hoạt động khảo sát, nghiên cứu, khai quật khu di tích thành cổ Luy Lâu tại xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành nhằm tìm hiểu quy mô, cấu trúc, niên đại và vị thế, vai trò của di tích Luy Lâu- trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa trong giai đoạn lịch sử 10 thế kỷ đầu Công nguyên ở Việt Nam và khu vực Đông Á.

Trong thành Luy Lâu (Thuận Thành).

Qua 10 năm hợp tác nghiên cứu, các chuyên gia trong và ngoài nước đã thực hiện nhiều đợt khảo sát định vị, xác định hiện trạng, đo vẽ hệ thống mộ gạch, khảo sát các di tích tôn giáo, sự phân bố dòng chảy cổ xung quanh khu vực Luy Lâu. Sau các lần khai quật nghiên cứu trong nội thành, tường thành ngoại đã góp phần làm sáng tỏ những tồn nghi về quá trình khởi dựng, những biến đổi về quy mô của tòa thành cổ Luy Lâu.
GS. Hoàng Hiểu Phấn (Trường Đại học Đông Á) cho rằng: Quy mô của thành Luy Lâu vào giai đoạn trước thế kỷ thứ 5 khá khiêm tốn, nhỏ hẹp và tập trung ở khu vực trung tâm nội thành, việc mở rộng mặt bằng như hiện thấy chỉ diễn ra sau thế kỷ 5-6 đến thế kỷ 9. Ở giai đoạn Lý-Trần, có các dấu vết của việc sử dụng tòa thành, đắp cao thêm, trải qua thời gian tồn tại do tác động của các hoạt động canh tác, san bạt khá nhiều bề mặt tường thành nên dấu vết các lớp đắp này khá mờ nhạt.
Kết quả nghiên cứu đã bổ sung nhiều tư liệu mới, góp phần tái hiện cấu trúc, niên đại xây dựng của tòa thành, các dấu vết cư trú, kiến trúc, công xưởng tồn tại trong tòa thành cổ. Từ đó, cho thấy Luy Lâu xưa là một đô thị cổ có quy mô rộng lớn và là trung tâm chính trị, văn hóa phát triển hưng thịnh trên nền tảng văn hóa bản địa cùng sự tiếp biến, giao lưu với văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc, giữ vai trò trọng yếu trong văn hóa cổ đại của khu vực Đông Á.
Một phát hiện vô cùng quan trọng mang đến nhiều bất ngờ nhất tại Luy Lâu là tìm thấy hơn 1.000 mảnh khuôn đúc trống đồng gồm cả khuôn trong và khuôn ngoài với kích thước lớn nhỏ khác nhau thuộc các vị trí như mặt, tang lưng, chân của khuôn đúc trống đồng nằm trong địa tầng ổn định. Phát hiện này đã chứng minh cho tính bản địa của trống Đông Sơn, giúp chúng ta hình dung rõ hơn về quy trình đúc trống đồng và còn khẳng định sức sống mãnh liệt của văn hóa Đông Sơn.
Dù đạt được rất nhiều kết quả quan trọng, đóng góp nhiều nhận thức mới về di tích thành cổ Luy Lâu. Song bấy nhiêu vẫn chưa đủ để có những cái nhìn rõ ràng hơn về diện mạo tổng thể của tòa thành cổ này, vẫn còn đó những câu hỏi đặt ra trong công tác nghiên cứu học thuật, thôi thúc các nhà khoa học tìm hiểu, giải mã như: Tại sao vùng đất Giao Chỉ lại phát triển đến như vậy? Vì sao Luy Lâu lại trở thành một đô thị phồn thịnh đứng đầu khu vực Đông Á? Làm thế nào để có thể đánh giá hết ý nghĩa lịch sử văn hóa của khu trị sở quận Giao Chỉ trong giai đoạn đầu Công nguyên?...
Để tiếp tục tìm câu trả lời cho các tồn nghi, góp phần giải mã lịch sử thiên niên kỷ đầu Công nguyên, các chuyên gia, nhà khoa học đều đồng thuận quan điểm phải tiếp tục có kế hoạch nghiên cứu khai quật khảo cổ học tại Luy Lâu với một quy mô lớn phù hợp hơn, từ đó có thể cung cấp các bằng chứng mới góp phần vào việc nhận diện giá trị lịch sử văn hóa làm căn cứ cho việc xác định vị trí, vai trò, tầm quan trọng của Luy Lâu, cũng như vùng đất Bắc Ninh-Kinh Bắc trong chiều dài lịch sử văn hóa dân tộc.
Chung quan điểm tiếp tục mở rộng nghiên cứu Luy Lâu, TS. Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng lịch sử Quốc gia cho rằng: Với một di tích như quan trọng như Luy Lâu, việc nghiên cứu phải hết sức thận trọng, làm từng bước một như thời gian vừa qua là rất cần thiết. Tuy nhiên, sau khi đã xác định được đường hướng, khả năng phát triển của công trình kiến trúc trong lòng đất thì trong giai đoạn tới cần có một chương trình nghiên cứu mở rộng, nâng tầm quy mô. Chúng tôi tin, Luy Lâu còn ẩn chứa rất nhiều điều thú vị. Hơn nữa, việc mở rộng nghiên cứu ngoài giải mã lịch sử, còn là yêu cầu thiết thực hướng tới phát huy giá trị di tích, phục vụ phát triển du lịch. Việc chúng ta cần làm là phải làm sao cho khu di tích Luy Lâu trở thành một công viên lịch sử văn hóa...
Thành cổ Luy Lâu không chỉ là khu di tích lịch sử văn hóa có quy mô lớn và phong phú bậc nhất nước ta trong thiên niên kỷ thứ Nhất mà còn là đối tượng quan trọng hàng đầu trong việc nghiên cứu, tìm hiểu lịch sử, văn hóa Việt Nam thời Bắc thuộc, góp phần làm sáng tỏ về hệ thống, cách thức sản xuất, giao thương, các đường nét văn hóa xã hội ở một trung tâm kinh tế, chính trị trong nhiều thế kỷ giai đoạn đầu Công nguyên, đồng thời góp phần nghiên cứu lịch sử Đông Nam Á cổ đại nói chung. Với vị thế, vai trò và giá trị của thành cổ Luy Lâu, việc tiếp tục mở rộng nghiên cứu đánh giá là vô cùng cần thiết. Cùng với đó là đẩy mạnh tuyên truyền để nhân dân địa phương, du khách hiểu được giá trị đặc biệt quan trọng của di tích này, từ đó phát triển du lịch.