Ì xèo “vay”-“trả” chốn linh thiêng

Đi lễ đầu năm đã trở thành nét văn hoá của người Việt. ở những đình, đền, chùa, phủ càng được coi là “thiêng” thì lượng khách tìm đến càng nhiều. Và đôi khi, cái sự đông đúc ấy lại biến chốn linh thiêng thành nơi hỗn tạp. Lễ đền Bà Chúa Kho (Bắc Ninh) là một ví dụ...

* Tiếng thiêng đồn xa

Hình ảnh Bà Chúa Kho được truyền tụng trong dân gian với sự ngưỡng mộ tôn thờ của dân vùng Kinh Bắc và khách thập phương cả nước. Tương truyền, Bà Chúa Kho xuất thân từ một gia đình nghèo khó ở làng Quả Cảm, Hòa Long (TP Bắc Ninh). Bà là người phụ nữ nhan sắc, đảm đang, tài giỏi, có công chiêu dân, dựng làng lập xóm vùng Quả Cảm, Cô Mễ, Thượng Đồng, khai khẩn ruộng hoang, giúp mọi người làm ăn đem lại mùa màng tươi tốt, cuộc sống no đủ, giàu có. Sau khi trở thành hoàng phu triều Lý, bà đã giúp vua trong việc kinh bang đất nước, giữ gìn kho lương của triều đình ở vùng Núi Kho, làng Cô Mễ, trong và sau chiến thắng Như Nguyệt (1076). Bà đã “thác” trong cuộc kháng chiến chống quân Tống vào ngày 12 tháng Giêng năm Đinh Tỵ (1077) khi đang phát lương cứu đỡ dân làng. Nhà vua thương tiếc phong cho bà là Phúc Thần. Nhân dân nhớ công ơn Bà lập nên đền thờ tại kho lương thực cũ của triều đình ở Núi Kho và gọi Bà với một niềm tôn kính thân thuộc là Bà Chúa Kho. Công lao của bà đã được triều đại phong kiến ghi nhận qua việc sắc phong đền thờ bà là “Chủ khổ linh từ” (Đền thiêng thờ bà Chúa Kho). Nơi đây sau này trở thành nơi thờ phụng và trung tâm lễ hội của cả vùng. Hàng năm nhân dân địa phương đều tổ chức ngày tưởng nhớ đến bà rất trang nghiêm trọng thể.

Từ sự ngưỡng vọng, tôn thờ của nhân dân địa phương, hình ảnh Bà Chúa Kho được truyền tụng khắp trong dân gian Kinh Bắc. Tiếng “thiêng” đồn xa, người người chuyền tai nhau “vay năm, lãi mười” khiến dòng người từ khắp các vùng miền trong cả nước đổ dồn về đền Bà Chúa Kho (thành phố Bắc Ninh) sau Tết Nguyên đán mỗi ngày một đông. Vào dịp cuối tuần và ngày Rằm tháng Giêng, đường vào đền thường xuyên kẹt xe kéo dài hàng cây số. Người đi xin lộc rơi, lộc vãi không ít nhưng người đi vay với “giao kèo” cuối năm trả Bà số lãi gấp đôi, gấp ba cũng lên đến ngót nghét nghìn người mỗi ngày. Lượng người quá đông trong không gian chật hẹp mà không phải ai cũng đủ kiên nhẫn và lịch sự để chờ đợi, vì thế mà chen lấn, xô đẩy dường như đã trở thành thường lệ vào những dịp cao điểm. Văn hoá cửa đền bỗng chẳng khác nào hoạt động chốn chợ quê, cãi chửi nhau có, nói tục có, tranh giành, lôi kéo, trộm cắp... Đủ cả. Và rác rưởi, túi nilon thì tràn ngập mà tịnh không nhìn thấy bóng dáng cái thùng rác. Năm nào người đi đền cũng nghe những tiếng kêu than.

* Bà Chúa cũng... buồn

Mệt mỏi bên mâm lễ đầy chật tiền vàng âm phủ, chị Hạnh đến từ thành phố Hồ Chí Minh phàn nàn: “Chen hết nổi, đâu có làm gì được”. Ngay từ đền Trình, cảnh tượng hỗn độn đã lộ rõ. Vào tới đền Chúa, đặc biệt là để chen được tới bậc thềm của cung Chúa là cả cực hình. Tại đây luôn có một công an đứng canh chừng kẻ gian và nhắc nhở quý khách không nên chen lấn, cẩn thận tư trang, điện thoại, ví tiền... Khách nào không thể chen vào được đành ngậm ngùi nghe câu an ủi “một lễ xa bằng ba lễ gần”. Năm nay, dù những “lệ” xấu như chèo kéo khách, ép mua “lộc” (lá số tử vi)... đã giảm đi rất nhiều và tình trạng đốt vàng mã phải trả tiền cho đội quân lo nhiệm vụ tro than tại đền Chúa đã không còn nhưng lại xuất hiện loại hình dich vu seo vụ mới khiến khách thập phương phải sửng sốt. Vừa đặt khay lễ vật vào giá để đồ lễ ở Ban Công đồng, chị Thu Hà (Thanh Hoá) đã phải bê ngay lên vì bị đòi 20.000 đồng tiền đặt và trông coi đồ lễ. “Có đặt không, không đặt mang vào trong có mà đội lên đầu à?”. Câu nói này đã trở thành câu cửa miệng của mấy thanh niên đứng gác chân quanh giá để đồ lễ. Không biết từ bao giờ những người này tự cho mình cái quyền “bao thầu” khu giá để đồ lễ dài gần 2 m, cao 3-4 tầng nhà đền đã kê sẵn ở Ban Công đồng. Mỗi khách muốn dâng lễ đều phải mất từ 10.000-20.000 đồng, nếu không chấp nhận sẽ phải bưng lễ ra chỗ khác. Mất lễ là chuyện thường thấy ở đền Bà Chúa Kho nên để có được chỗ dâng, tránh mất lễ, nhiều người phải mất tiền oan cho dịch vụ này. Song, mâm lễ của họ cũng không được yên vị. Khách vừa khấn xong cũng là lúc mâm lễ bị chính những người trông nó di chuyển chồng chất lên các mâm khác với lý giải “cúng xong rồi, để xuống cho người khác cúng”. Bị khách kêu ca vì kiểu dịch vụ phi lý này, một thành viên trong Ban an ninh bức xúc cầm gậy khua khoắng, quát ầm ĩ “10.000 cái... mày, vừa phải thôi, đừng để người ta kêu” nhưng chỉ vài phút sau đâu lại đóng đó. Mặc dù nhà đền đã bổ sung thêm khá nhiều khay sắp lễ nhưng tình trạng tranh giành vẫn diễn ra, nhiều người vẫn phải thuê khay với giá 5.000 đồng/chiếc.

Một dịch vụ nữa khiến không ít khách thấy phiền lòng là dịch vụ khấn thuê. Có lẽ hiếm có đền chùa nào có đội ngũ khấn thuê lên đến vài chục người như ở đền Bà Chúa Kho. Khắp khu vực đền, đâu đâu cũng có người cầm chiếc đĩa sứ, hai đồng tiền âm dương mời chào khấn thuê với giá “tuỳ tâm” là 10.000 đồng/lần. Dù khách có phải chen nhau đến nghẹt thở nhưng những người khấn thuê vẫn luôn tìm được thế đắc địa. “Con là Nguyễn Thị T, ở phố... phường Đông Thọ, thành phố Thanh Hoá... con vay của bà 5.000 USD và 10 lượng, cuối năm trả bà lãi là 100 USD và 5 chỉ, cả gốc và lãi là 5.100 USD và 10 lượng 5 chỉ..”. Tiếng người khấn thuê đọc vanh vách trước cung Chúa khiến không ít người mắt tròn, mắt dẹt.

Tại đền Bà Chúa Kho, người ta phải “mua” tiền lẻ, mua đồ lễ với giá “cắt cổ”: 100 ngàn đồng chỉ lấy lại được 50 ngàn đồng với loại tiền mệnh giá 200 đồng và 500 đồng; 4.000 đồng/cành lá ngọc cành vàng; 100 ngàn đồng/con gà khoảng 1-1,2 kg; 10.000 đồng/đĩa xôi gấc nhỏ. Sau khi lễ xong, thông thường khách nào cũng muốn xin lộc nhà đền. Một dãy nhà kho với 3 cửa phát lộc và 6 bà trông coi đảm nhiệm công việc này. Với những du khách sắm sửa nhiều tiền vàng để nhập kho thì việc phát lộc bao giờ cũng “thoáng”. Nhưng, với những người chỉ xin “lộc rơi, lộc vãi” thì mệnh giá của mỗi tờ tiền nhét qua khe của chiếc hòm án ngữ trước cửa kho sẽ qua đôi mắt “kiểm duyệt” của các bà giữ kho để định lượng số lộc được ban phát. Đi lễ đền Bà Chúa, người ta không khó để nhận ra những cảnh sặc mùi buôn bán. Từ buôn bán giữa những “người trần mắt thịt” đến mua bán, mặc cả với... Chúa. Trông cảnh này, chắc bà Chúa cũng phải buồn!

“Khi đi có lễ, khi về có lộc. Lộc phúc tại nhà. Lộc tươi như hoa...” lời khấn thuê vẫn văng vẳng bên tai du khách. Ai cũng mong manh hy vọng đánh đổi sự bực mình ấy lấy một năm mới tốt tươi. Song, người ta vẫn không khỏi thắc mắc: Hàng trăm người phục vụ, hàng tỷ đồng công đức mỗi năm nhưng nét văn minh vốn có nơi cửa đền, cửa chùa sao vẫn thấy thiêu thiếu?

Chu Thanh Vân