Khắc khoải tiếng chim tìm vịt

Mỗi năm cứ vào độ tháng 3, khi cây gạo già đầu làng thắp lên những bông hoa lửa đỏ rực cả một góc trời, tôi lại nghe thấy tiếng một loài chim có tiếng kêu khắc khoải, như tiếng gọi thảm thiết gợi nỗi buồn. Có thể bắt gặp tiếng chim khi đứng ở bất cứ đâu: ở đầu làng, ngoài cánh đồng, sau những vườn cây sum suê cành lá…; ở bất cứ thời gian nào trong ngày: sớm, trưa, chiều, tối và thậm chí là cả ban đêm tĩnh lặng sương giăng lạnh buốt. Có những đêm tôi chợt tỉnh giấc vẫn thấy tiếng chim mải miết kiếm tìm trong xa xăm hư ảo. Không biết loài chim ấy lấy năng lượng ở đâu mà có đủ sức kêu suốt đêm ngày, dường như không lúc nào ngơi nghỉ?.

Con chim kêu thành hai giọng mà người ta có thể dịch ra được nhiều ý nghĩa khác nhau. Bà tôi bảo rằng đó là tiếng kêu của chim tìm vịt. Một giọng kêu lên thành ba tiếng nghe như tiếng hỏi liên tiếp “thấy…vịt chửa?”, “thấy…vịt chửa?”, “thấy…vịt chửa?”,…Tiếng “thấy” được nhấn chậm, to nhất, cao nhất và trong nhất, hai tiếng sau kêu nhanh hơn và thấp giọng hơn. Cứ như vậy, con chim cứ lặp đi lặp lại tiếng hỏi liên tiếp không ngừng và vang xa, át hết những tiếng hót của các loài chim khác. Sau một hồi hỏi là một hồi đáp lại: “Vít..vít...vít…vít...vít vít vít vít…”, “Vít..vít...vít...vít...vít vít vít vít…”, “Vít..vít...vít...vít...vít vít vít vít…”…4 tiếng “vít” ban đầu rõ và chậm, 4 tiếng “vít” sau nhanh dần và ngân lên ở đoạn cuối y như tiếng của người ta gọi vịt về nhà.
Không biết loài chim đó có hình dáng thế nào, tôi tò mò đi tìm trong vòm cây sương mờ sau nhà. Nhưng tuyệt nhiên không thấy. Tiếng chim vẫn vọng vào khoảng không nghe lúc gần, lúc xa. Chẳng thể nào biết được chính xác tác giả của những bản nhạc buồn đó đang đứng ở đâu. Cho dù ai đó có vô tư không quan tâm thì tiếng chim vẫn như có sức hấp dẫn mọi người phải chú ý tới nó. Tạo hóa đã khéo ban cho mỗi loài vật một sự khác biệt đặc trưng như một sự ưu ái mà loài vật khác không thể có được.
Vì thích thú và quá quen thuộc với tiếng chim nên tôi thường huýt sáo bắt chước nó. Nó cứ kêu giọng hỏi thì tôi lại kêu giọng đáp và ngược lại. Đôi khi đang ngồi học hoặc nấu cơm tôi vẫn chu mỏ về phía có tiếng chim mà song ca cùng nó.
Thủa ấu thơ, tôi hay nắm đôi bàn tay gày guộc chỉ có xương và những mạch máu nổi lên như những dòng sông xanh của bà, nghe bà kể chuyện ngày xưa, sự tích về các loài vật. Và bà đã kể cho tôi nghe sự tích về loài chim này: Ngày xưa có hai vợ chồng nhà nọ nghèo lắm, gia tài chẳng có gì ngoài đàn vịt. Một lần vào dịp cuối xuân đầu hè, do sơ ý để lạc mất đàn vịt, hai vợ chồng đi tìm khắp đồng trên ruộng dưới mà mãi không thấy. Người vợ vừa đi vừa gọi “vít vít vít...”,người chồng thi thoảng lại hỏi vợ dồn dập “thấy vịt chửa”... Hai vợ chồng cứ đi mãi tìm mãi mà không thấy, cuối cùng hóa thành hai con chim tìm vịt, gọi và hỏi nhau suốt đêm ngày. Tiếng kêu quen thuộc đến nỗi gần như ai trong đời cũng ít nhất một lần được nghe thấy từ lúc bé thơ. Bở thế mà khi nghe tiếng chim thì người lớn thường nhớ về tuổi thơ, người đi xa thường nhớ về quê hương bản quán. Bà tôi còn bảo rằng tiếng kêu của nó đã đi vào ca dao bấy lâu nay: Chiều chiều chim vịt ủ ê/Em không ở lại, em về anh đưa; Nghe bà kể xong, trong lòng tôi dâng trào cảm xúc vừa vui vừa buồn. Vui vì biết thêm một sự tích mới, buồn vì câu chuyện kết thúc mà hai vợ chồng vẫn không tìm thấy đàn vịt của họ mà biến thành loài chim luôn đau đáu tiếng gọi, sự mất mát đến nghẹn lòng. Cả gia tài của họ bị mất, họ tiếc của mải miết đi tìm. Tiếng chim và câu chuyện bà kể cứ dần đọng lại trong tâm trí tôi, thành kí ức tuổi thơ êm đềm trên quê hương cùng với những ngày vui chơi chăn trâu, đá bóng, thả diều bên dòng sông quê thơ mộng.
Bà tôi đã đi xa bấy lâu nay, bà ra đi đúng vào tháng Ba có những tiếng chim kêu khắc khoải càng gợi cho tôi nỗi nhớ bà da diết. Mỗi khi đi xa nghe tiếng chim vịt kêu thì nỗi nhớ quê nhà, nhớ bà, cha mẹ, nhớ về tuổi ấu thơ lại tràn về mãnh liệt, sâu lắng trong tâm hồn.
Tôi đã tìm hiểu thêm về sự tích chim tìm vịt nhưng có rất nhiều dị bản khác nhau bởi mỗi một miền quê lại có một cách giải thích. Nhưng dù câu chuyện có thế nào đi chăng nữa thì vẫn có điểm chung, mô tả tiếng kêu khắc khoải, da diết, đau đáu vì tiếc của của kẻ nghèo hèn. Tiếng chim cũng chính là sự tiếp nối của tiếng người, được người kể chuyện lồng ghép, gửi gắm vào đó. Ngoài để giải thích tên loài chim còn nói lên nỗi buồn vui trong thế thái nhân tình, ít nhiều cũng làm người ta xao xuyến, rưng rưng cõi lòng. Mùa xuân với muôn vàn chồi non, muôn vàn tiếng chim ca líu lo nhưng cũng có những nốt nhạc trầm được viết nên bởi một loài chim quen thuộc làm tâm hồn ta rung động theo bao cung bậc âm thanh say đắm mà thiên nhiên ban tặng.
Chiều nay khi đã chuẩn bị đồ để nấu mâm cơm cúng giỗ bà xong, trong tiết trời cuối xuân lành lạnh, tôi lại nghe tiếng kêu “vít vít vít”… thấy vịt chửa”… xao động mãi. Trong ánh chiều tà quện vào làn khói bếp mờ đục hắt hiu, tiếng chim vẫn vọng ngân lên trong trẻo, kéo dài và thảng thốt lạ thường. Tôi tin là con chim kia cũng nhớ bà giống tôi.