Khó khăn trong kiểm soát nguồn gốc thực phẩm tại các chợ

Kiểm soát được nguồn gốc thực phẩm là vấn đề mấu chốt để bảo đảm an toàn thực phẩm (ATTP). Hơn 100 chợ lớn, nhỏ đang hoạt động trong toàn tỉnh hiện nay là nơi cung cấp phần lớn nhu cầu tiêu dùng thực phẩm cho người dân. Vấn đề kiểm soát nguồn gốc thực phẩm tại đây là khó khăn, thách thức không nhỏ đối với cơ quan quản lý nhà nước cũng như các địa phương.

Chợ Ninh Xá (thường gọi là chợ Đọ Xá) là một trong những chợ có quy mô lớn nhất thành phố Bắc Ninh. Ông Nguyễn Ngọc Lượng, Trưởng Ban Quản lý chợ Ninh Xá cho biết: Chợ có khoảng 300 tiểu thương đang kinh doanh đa dạng các mặt hàng, trong đó khoảng 2/3 kinh doanh thực phẩm. Chưa có lớp tập huấn kiến thức về ATTP tập trung cho các tiểu thương trong chợ. Nhiệm vụ chính của chúng tôi là quản lý hoạt động, tổ chức kinh doanh các dịch vụ và bảo đảm ANTT tại chợ chứ  không thể kiểm soát hết được nguồn gốc thực phẩm kinh doanh, buôn bán tại chợ”.
Thực trạng trên của chợ Ninh Xá cơ bản tương đồng với các chợ khác trên địa bàn tỉnh. Phần lớn các chợ truyền thống có cơ sở hạ tầng không bảo đảm, do vậy tiềm ẩn nguy cơ hàng hóa kém chất lượng, mất ATTP. Trong khi các chợ trên địa bàn tỉnh chủ yếu giao cho UBND cấp xã trực tiếp quản lý, hình thức quản lý chợ áp dụng chủ yếu là giao cho Ban quản lý, tổ quản lý, doanh nghiệp quản lý chợ và các đơn vị này mới chỉ thực hiện chức năng quản lý hoạt động và tổ chức kinh doanh các dịch vụ tại chợ.
Theo số liệu tổng hợp của Ban Quản lý ATTP tỉnh thực hiện năm 2020, chỉ có 1.148 trong tổng số 5.576 cơ sở kinh doanh thực phẩm tại các chợ trên địa bàn tỉnh thực hiện ký cam kết bảo đảm ATTP, chiếm tỷ lệ 20,6%. Trong đó, có đến 77% tiểu thương chưa được tập huấn kiến thức về ATTP và tỷ lệ hiểu, thực hành đúng về ATTP chỉ chiếm hơn 12%. Các mặt hàng kinh doanh tại các chợ chủ yếu là thịt gia súc, gia cầm (37,66%); thủy, hải sản (9,84%); rau, củ, quả (28,9%); thực phẩm khác (23,6%)...

Khu vực hàng cá tại chợ Ninh Xá (thành phố Bắc Ninh) chưa bảo đảm về cơ sở hạ tầng.

Qua điều tra, khảo sát, nguồn hàng cung ứng cho các tiểu thương kinh doanh tại các chợ do nông dân sản xuất trực tiếp mang đến chợ bán chiếm đến 57,55%, hầu hết không có chứng từ, sổ ghi chép chứng minh nguồn gốc, nhất là mặt hàng thịt gia súc, gia cầm; hàng thuỷ, hải sản; rau, củ, quả… Có tới gần 63%  tiểu thương không thực hiện lưu hợp đồng, hoá đơn, phiếu giao hàng hoặc lưu trữ không đầy đủ; một số ít tiểu thương thực hiện ghi chép chủ yếu với mục đích theo dõi và quản lý thu chi, do vậy việc xác định nguồn gốc thực phẩm gặp nhiều khó khăn. Ngay cả việc kiểm soát nguồn gốc thực phẩm tại 3 mô hình chợ thí điểm, gồm: Chợ Thứa (Lương Tài), chợ thị trấn Gia Bình (Gia Bình), chợ thị trấn Phố Mới (huyện Quế Võ) cũng chỉ dừng lại ở công tác quy hoạch, sắp xếp khu vực bán hàng thực phẩm và tuyên truyền, tập huấn cho các tiểu thương kinh doanh thực phẩm tại chợ.
Bà Hoàng Thị Liễu, Trưởng phòng Nghiệp vụ, Ban Quản lý An toàn thực phẩm tỉnh phân tích: Hiện nay, hoạt động sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm tại các chợ chủ yếu vẫn ở quy mô nhỏ lẻ. Trong khi đó, một bộ phận người sản xuất, kinh doanh thiếu kiến thức về ATTP, chạy theo lợi nhuận nên không ít sản phẩm thực phẩm không bảo đảm vẫn được bày bán tại các chợ này.
Cũng theo bà Liễu, trong giai đoạn 2015-2020, cơ quan chức năng đã kiểm nghiệm gần 8.300 mẫu thực phẩm các loại, trong đó số mẫu lấy tại các chợ cao gấp gần 2 lần so với số mẫu tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh khác. Kết quả kiểm nghiệm cho thấy số mẫu không đạt tại các chợ cao gấp hơn 5 lần. Điều đó cho thấy nguy cơ mất ATTP tại các chợ cao gấp 2,64 lần tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh khác. Các lỗi vi phạm chủ yếu khi thanh, kiểm tra tại các chợ, gồm: Thực phẩm không có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, đã quá hạn sử dụng; môi trường nơi kinh doanh bị ô nhiễm; người trực tiếp chế biến, kinh doanh thực phẩm chưa được khám sức khỏe định kỳ, chưa được tập huấn kiến thức về ATTP... Tuy nhiên, việc xử lý vi phạm cũng rất khó khăn do phần lớn các cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ, không có khả năng nộp phạt, hoặc không nộp phạt, trong khi chưa có chế tài xử lý hành vi này.  
Việc kiểm soát nguồn gốc thực phẩm tại các chợ đang là khó khăn, thách thức trong công tác bảo đảm ATTP. Trong công tác quản lý, chưa có biện pháp quản lý, kiểm soát hữu hiệu đối với thực phẩm lưu thông tại các chợ trên địa bàn do thiếu phương tiện và nhân lực thực hiện; chưa có chế tài xử lý trong kiểm soát nguồn gốc thực phẩm tại các chợ; các đơn vị cấp xã chưa thực sự chú trọng công tác bảo đảm ATTP tại các chợ, chưa kiểm tra, giám sát thường xuyên việc kiểm soát nguồn gốc thực phẩm. Công tác kiểm soát ATTP tại các chợ này còn nhiều khó khăn do các chợ chưa được trang bị thiết bị dùng để kiểm tra nhanh tính an toàn của các sản phẩm thực phẩm…
Trong khi các chợ đang cung cấp đến khoảng 80% nhu cầu về thực phẩm cho người dân thì việc giải quyết những khó khăn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với công tác bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ nhân dân. Để tăng cường kiểm soát nguồn gốc, ATTP tại các chợ trên địa bàn toàn tỉnh; đưa ứng dụng khoa học, kỹ thuật, công nghệ vào kiểm soát, truy suất nguồn gốc sản phẩm thực phẩm; tiếp tục củng cố và nâng cao năng lực quản lý về ATTP tại các chợ, nhiều nhóm giải pháp được Ban Quản lý An toàn thực phẩm tỉnh đưa ra như: Giải pháp về kỹ thuật, bảo đảm nguồn lực làm công tác ATTP tại các chợ; tăng cường công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra xử lý các hành vi vi phạm quy định về ATTP; nâng cao nhận thức của tiểu thương kinh doanh thực phẩm và người tiêu dùng; tăng cường trách nhiệm của các cấp chính quyền địa phương, các đơn vị quản lý; hỗ trợ sản xuất, kinh doanh thực phẩm an toàn… Trước mắt, trong năm 2022, Ban Quản lý An toàn thực phẩm tỉnh đang xây dựng kế hoạch và giải pháp hoàn thành mục tiêu: 100% mô hình “Chợ đảm bảo an toàn thực phẩm” và 7,5% số chợ có kinh doanh thực phẩm trên địa bàn tỉnh được kiểm soát nguồn gốc thực phẩm.