Làm chủ thân tâm, làm chủ cuộc đời

Một tấm gương sáng về sự điều phục tâm trong lịch sử Phật giáo là câu chuyện của đại đức Ananda, một trong những đại đệ tử của Đức Phật. Ngài Anan được biết đến không chỉ là người có trí tuệ tuyệt đỉnh mà còn vì sự kiên nhẫn và khả năng kiểm soát cảm xúc tuyệt vời. Chuyện kể rằng một lần, khi đang ở trong hội chúng, ngài Anan bị một người đồng tu lớn tiếng chỉ trích, xúc phạm. Thay vì phản ứng bằng sự tức giận hay tự vệ như cách người đời vẫn làm, ngài Anan vẫn giữ được sự bình tĩnh, mỉm cười và lắng nghe người đó với lòng từ bi. Sau đó bằng một thái độ không thể dịu dàng, ôn hòa hơn, ngài đã  giải thích một cách từ tốn, hợp lý khiến đại chúng ai ai cũng bị thuyết phục và cảm động. Sự bình tĩnh ấy không chỉ làm dịu đi căng thẳng mà còn khiến cho các đồng cảm phục và tán thán tâm đạo của ngài. Chúng ta tuy là phàm trần, tham sân si còn nhiều nhưng ta cũng có thể học theo hạnh của ngài Anan, hãy cố gắng tận dụng những bất như ý, coi những cảm xúc tiêu cực là cơ hội để chuyển hóa thân tâm, thực hành lòng từ bi và tăng trưởng trí tuệ.
Thật vậy, tâm trí của chúng ta là nguồn gốc của mọi đau khổ và hạnh phúc, có câu “vạn pháp duy tâm tạo”, tất cả đều do tâm mà ra. Điều này có nghĩa là nếu chúng ta có thể kiểm soát và điều phục được tâm trí của mình, ta sẽ có khả năng tránh khỏi những nguy hiểm xảy đến và xóa bỏ cảm giác bất an, nỗi đau hay muộn phiền. Chúng ta hãy liên hệ đến những sự việc và tình huống xảy ra xung quanh mình và xã hội, để thấy rõ việc điều phục tâm có ý nghĩa quan trọng như thế nào. Có hai cậu thanh niên chỉ vì va chạm xe rất nhỏ trên đường mà chỉ  sau đôi ba câu cự cãi đã dẫn tới người mất mạng, người đi tù; anh chị em trong gia đình chỉ vì tâm tham mà tranh đoạt quyền lợi, tài sản, mâu thuẫn kéo dài âm ỉ cộng với sự không công bằng của người mẹ trọng nam khinh nữ dẫn tới tâm sân là hành động kịch phát của một trong những cô con gái, hậu quả người mẹ và mấy người con cùng ra đi sau vụ cháy, chỉ duy nhất người con trai ở lại với nỗi đau và tiếng đời; hai người công nhân may chỉ vì sai lầm trong ứng xử, lời ăn tiếng nói mà dùng kéo đoạt mạng nhau; bạn bè chỉ vì chút tư lợi nhỏ mà sinh mâu thuẫn lớn, đánh mất tình cảm tốt đẹp bao năm, thật đáng tiếc… Trong những trường hợp trên, nếu mỗi người biết nhận diện và điều phục tâm thì hậu quả đau lòng hoàn toàn không xảy ra hoặc giảm nhẹ hết mức có thể.
Một người điều phục tâm giỏi, trong mọi tình huống đều có thể làm chủ cảm xúc và hành vi. Hầu hết những người quản lý cảm xúc kém, dễ mất kiểm soát thực chất có nội tâm yếu đuối và không tự tin, họ trở thành nô lệ của tâm và để tâm thao túng, dẫn dắt. Tôi từng gặp một người đàn ông lớn tuổi trước đây cũng thuộc tầm đại gia, song do làm ăn thua lỗ, ông phá sản và rơi vào cảnh khó khăn. Một lần có duyên gặp gỡ, tiếp xúc, biết câu chuyện của ông, tôi tỏ ý thông cảm và hỏi ông có cảm thấy buồn bã vì sự thiếu thốn hiện nay không, không ngờ ông trả lời bằng một nụ cười và nói rằng: “Tôi không cảm thấy buồn vì sự thiếu thốn hay thất bại. Năm tháng bôn ba đã đào luyện tâm tôi không bị ảnh hưởng bởi những yếu tố bên ngoài, mọi thứ với tôi đều là trải nghiệm và tôi học cách chấp nhận. Tôi nghĩ sự an lạc của bất kì ai cũng không phụ thuộc vào vật chất mà chỉ phụ thuộc vào sự điều phục tâm trí”. Câu trả lời này của ông không chỉ thể hiện sự thấu hiểu sâu sắc về cuộc đời mà còn chứng minh sự mạnh mẽ đáng nể của nội tâm và khả năng đạt tới bình an. Trong đời sống xã hội đầy bất ổn như hiện nay, việc làm chủ thân tâm trở thành yếu tố vô cùng quan trọng giúp chúng ta đối phó hiệu quả với những thử thách, tránh được những phản ứng bốc đồng hay quyết định sai lầm do cảm xúc chi phối. Khi tâm trạng ổn định, chúng ta có thể xử lý vấn đề một cách lý trí hơn, giữ vững sự bình tĩnh trong những tình huống căng thẳng và đưa ra quyết định sáng suốt. Những biến động thời cuộc, khủng hoảng kinh tế, xung đột xã hội hay những căng thẳng cá nhân đều có thể giải quyết và trở nên nhẹ nhàng nếu chúng ta nắm trong tay nghệ thuật, bí quyết kinh điển này.