Làm mới khuyến học - chuyện ghi ở Đông Tiến

Nằm bên bờ sông Cầu, thuộc phòng tuyến Như Nguyệt năm xưa, xã Đông Tiến huyện Yên Phong là vùng đất cổ nghìn năm, giàu truyền thống hiếu học, khoa bảng và cách mạng. Đông Tiến có 5 thôn như 5 ngón tay trên một bàn tay; các thôn ngoài nét chung của một làng quê Bắc bộ lại có những sắc thái riêng tạo thành nét văn hóa độc đáo ở mỗi làng.

Một góc không gian văn hoá đọc - Thư viện Làng cò Đông Xuyên.

Khoảng mươi năm trở lại đây, hòa cùng nhịp phát triển của quê hương Yên Phong, diện mạo làng quê Đông Tiến cũng đổi thay từng ngày. Đường sá rộng dài, cầu Đông Xuyên thênh thang nối đôi bờ sông Cầu, những nhà máy xí nghiệp, nhà cao tầng san sát mang dáng dấp thị thành đã minh chứng cho đời sống vật chất của nhân dân được nâng cao.
Kinh tế phát triển, nhưng sự nghiệp trồng người lại chưa xứng với truyền thống hiếu học. Một thời gian dài, nhiều phụ huynh Đông Tiến phải gửi con học tập ở các trường Tiểu học và THCS thị trấn Chờ. Nhiều người tâm huyết trăn trở muốn làm điều gì đó cho sự nghiệp giáo dục và khuyến học Đông Tiến thăng hoa nhưng chưa thực hiện được.
Tháng 3-2019, một buổi lễ trọng thể thu hút sự quan tâm của đông đảo các tầng lớp nhân dân trong xã, đó là lễ ra mắt Mô hình khuyến học mới và Quỹ Ước mơ lớn. Nhiều người bất ngờ khi biết người sáng lập và là Chủ tịch danh dự là Kiến trúc sư Cao Văn Hà, nguyên Giám đốc Sở Xây dựng Bắc Ninh. Ông Cao Văn Hà là người thôn Đông Thái, cũng không nhiều người biết họ Cao ở Đông Thái có số phận rất đặc biệt và mới gắn bó với mảnh đất ven sông Cầu này từ khoảng 200 năm nay.
Xưa kia người dân Đông Thái nói chung và họ Cao nói riêng vốn tha hương cầu thực từ vùng “chiêm khê mùa thối” ở Nội Dối xã Bảo Tháp, huyện Lý Nhân (Hà Nam) đến đây. Bám sông Cầu, nên bao năm họ thầm biết ơn, coi sông Cầu là dòng sông ân tình đã ôm ấp chở che.
Ông Cao Văn Hà là dân kỹ thuật nhưng mê văn thơ và rất nặng lòng với khuyến học. Hơn 20 năm qua, ông là linh hồn của phong trào khuyến học dòng họ Cao thôn Đông Thái và xã Đông Tiến. Ngay gia đình ông cũng là gia đình hiếu học tiêu biểu, ông có 2 con gái và 2 con rể thì 3 người là Phó Giáo sư, Tiến sĩ, giảng viên trẻ triển vọng của Đại học Quốc gia Hà Nội. Có lẽ, gia đình là tài sản vô giá cũng là nguồn cảm hứng để ông nuôi khát vọng lớn lao tri ân quê hương và dòng sông Cầu.
Buổi lễ ra mắt Mô hình khuyến học mới và Quỹ Ước mơ lớn diễn ra ấn tượng và rất xúc động. Có sự tham dự của hơn 500 đại biểu là lãnh đạo tỉnh, ngành, địa phương cùng những người con Đông Tiến thành đạt gần xa. Như được truyền cảm hứng, ngay tại buổi lễ, các mạnh thường quân đã ủng hộ và cam kết ủng hộ số tiền 7 tỷ đồng vào Quỹ Ước mơ lớn, con số kỷ lục của Hội Khuyến học cấp xã.
Số tiền ủng hộ Quỹ Ước mơ lớn là kỷ lục và kỳ vọng tiếp tục sinh sôi để tôn vinh nhiều hơn những tấm gương tiêu biểu trong học tập và lao động sản xuất. Nhưng điều đáng nói ở đây chính là cách làm mới khuyến học ở xã Đông Tiến qua Mô hình Khuyến học mới. Ông Cao Văn Hà lý giải, giáo dục có bệnh thành tích thì khuyến học cũng có bệnh thành tích. Bệnh thành tích cố hữu của nhiều Hội Khuyến học là hàng năm, có khi chỉ quyên góp quỹ để tổ chức trao thưởng rùm beng, thông tin lên báo lên đài rồi “đắp chiếu”, ít có tính lan tỏa. Đấy gọi là khuyến học hình thức.
Vậy làm mới khuyến học ở Đông Tiến là thế nào? Sau 3 năm thành lập trong đó nhiều hoạt động gián đoạn do dịch COVID-19 nhưng Mô hình Khuyến học mới ở Đông Tiến đã thể hiện tính đúng đắn khi thu hút được sự quan tâm chăm lo của người người, nhà nhà cùng ý thức chung tay làm khuyến học để cùng hướng tới khát vọng tri thức, tiến bộ.

Tiến sĩ Nguyễn Quốc Vương truyền cảm hứng đọc sách đến học sinh Tiểu học và THCS xã Đông Tiến (Ảnh tư liệu).

Làm mới khuyến học ở Đông Tiến, nói ngắn gọn, là thay từ “mô hình khuyến học hành chính” sang “mô hình khuyến học truyền cảm hứng”, gồm 3 nhóm hoạt động. Thứ nhất là hoạt động truyền lửa, truyền cảm hứng qua việc tổ chức các hoạt động tham quan, học tập, hội thảo cho cả học sinh, sinh viên và giáo viên Đông Tiến. Thứ hai là giúp đỡ thiết thực, xác định đối tượng khuyến học là người người, nhà nhà thay vì chỉ tập trung vào học sinh như trước. Theo đó, trong hơn 3 năm qua, Hội Khuyến học và Quỹ ước mơ lớn tổ chức nhiều cuộc bồi dưỡng kỹ năng mềm cho học sinh, giáo viên và cả phụ huynh; xây dựng thư viện giúp mọi người có không gian thụ hưởng văn hoá qua những cuốn sách; tổ chúc nhiều sự kiện giúp đông đảo các tầng lớp nhân dân nhận thức đúng đắn về giáo dục và khuyến học… Thứ ba là phát triển văn hoá đọc, xuất phát từ tư duy đổi mới là muốn xây dựng xã hội học tập thì phát triển văn hoá đọc phải là nhiệm vụ trọng tâm. Như một học giả nổi tiếng từng nói, cuộc đời chúng ta thường thay đổi theo 2 cách: qua những người ta gặp và qua những cuốn sách ta đọc. Sách vừa là bạn, vừa là thầy.
Phát triển văn hoá đọc, Mô hình Khuyến học mới cũng có phương pháp làm rất mới khi xây dựng được thư viện cộng đồng có tên Thư viện Làng cò Đông Xuyên, đây là sự kết hợp giữa gia đình, Hội Khuyến học và Quỹ Ước mơ lớn. Thư viện không chỉ mới mà rất sáng tạo và độc đáo. Một gia đình có điều kiện và có tâm với khuyến học đã lấy nhà riêng của mình để xây dựng thành không gian văn hoá đọc, thành thứ tài sản chung cho cộng đồng để cùng “chung tay xây dựng, chung tay quản lý, cùng chung sử dụng”. Thư viện mở cửa vào các ngày thứ Bảy và Chủ nhật hàng tuần.
Với cách làm sáng tạo trong không gian sáng tạo, thời điểm chưa có dịch COVID-19, mỗi buổi Thư viện Làng cò Đông Xuyên thu hút cả trăm lượt bạn đọc đủ thành phần lứa tuổi. Đây là minh chứng sống động cho thấy trong xã hội hiện đại, dù có nhiều cách tiếp cận thông tin nhưng thư viện nói chung và văn hoá đọc nói riêng vẫn rất hữu dụng. Vấn đề phải biết truyền lửa, truyền cảm hứng hướng đến niềm đam mê sách. Nói cách khác, văn hoá đọc nói chung chỉ có thể lên ngôi nếu chúng ta nhận thức đúng đắn vấn đề: sách vừa là bạn, vừa là thầy. Đến nay, khi các hoạt động xã hội trở lại trạng thái bình thường mới, không gian văn hoá đọc - Thư viện Làng cò Đông Xuyên cũng mở cửa phục vụ quý bạn đọc gần xa.
Mô hình khuyến học mới với những cách làm cũng rất mới đã và đang truyền cảm hứng mạnh mẽ và ngấm vào suy nghĩ người người, nhà nhà trên mảnh đất Đông Tiến thân yêu.