Làm “thị dân”

“Thị dân” là người dân sống ở đô thị, có nếp sống đô thị; là những người có lối sống, sinh hoạt phù hợp với cơ cấu thời gian hành chính, tác phong công nghiệp của đô thị, khác với dân cư ven đô có những nghề nghiệp, sinh hoạt khác. Qua hàng trăm năm, lối sống, văn hóa đô thị được hình thành qua nhiều thế hệ thị dân.

Một góc thành phố Bắc Ninh hôm nay.

Sự phát triển nhanh chóng các đô thị hiện nay chính là báo động cho sự xuống cấp của nếp sống đô thị. Bởi sống trong đô thị khác hẳn với sống ở làng. Để làng trở thành làng thực sự đúng nghĩa của nó phải mất hàng ngàn năm mới thành một cơ thể sống, một quần cư mẫu mực. Còn đô thị chúng ta hình thành hối hả, hôm qua mới là người nông thôn quen đồng ruộng với những suy nghĩ manh mún quanh luỹ tre làng, nay chuyển sang thành phường, thành phố; người dân chưa thể nào có ngay nếp nghĩ đô thị, nếp sống đô thị để tạo nên bản sắc văn hoá đô thị.

Dù sống cả đời với đô thị thì thị dân của ta vẫn luôn có một “nhà quê” ở trong tâm tưởng. Và đó là tính cách nổi trội của thị dân Việt Nam nói chung và Bắc Ninh nói riêng. Đó là một thực tế không thể tránh được trong quá trình đô thị hoá. Bởi mỗi chúng ta sinh ra và lớn lên đều gắn với làng quê của một nước với 80% là nông dân, còn 20% ở thành phố cũng là do nông dân sinh ra.

Không lạ lùng gì khi không gian thành phố luôn có sự đan xen giữa đô thị và nông thôn kiểu “xôi đỗ”, lối sống nông thôn còn ngập tràn trong đô thị. Đặc điểm này còn để lại dư âm không chỉ ở thị trấn, thị xã mà còn rất rõ nét ở thành phố tỉnh lỵ. Bởi các nhà hoạch định chiến lược, các nhà quản lý xã hội đều hiểu việc đô thị hoá đất đai, đô thị hoá về hành chính luôn dễ dàng hơn nhiều lần so với thành thị hoá dân cư. Công cuộc đô thị hoá cấp tập, nếu không lường hết sẽ dẫn đến những hậu quả xã hội-nhân văn nghiêm trọng.

Chẳng còn lạ gì trên những con phố của ta vẫn còn hiện tượng đổ rác bừa bãi. Vách tường, cột điện nham nhở những bảng quảng cáo đủ loại từ “khoan cắt bê tông”, tới “thông tắc bể phốt”… Lề đường được chiếm dụng làm nơi rửa xe, bán hàng… gây phản cảm cho mọi người và mất mỹ quan đô thị. Một nhà nuôi lợn, cả dãy phố phải đóng cửa… Đây đó những cột khói mù mịt ở giữa phố (giống như ở nhà quê đốt lá cây lấy tro), vừa ô nhiễm môi trường, vừa hỏng mặt đường nhựa. Thực tế đã chứng minh, một khi không có được những “thị dân” đúng nghĩa mà chỉ có những người có nếp sống tùy tiện, tự phát, vô tổ chức, bất tuân luật pháp, thiếu tự trọng thì mọi cố gắng của chính quyền đều vô nghĩa. Một hồ nước mất nhiều tiền của, công sức xây dựng, nhưng dễ dàng bị hủy hoại bởi hành động xả rác của những người vô ý thức.

Cổng làng Diềm, xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh.

Để xây dựng được một xã hội đô thị văn minh, một nếp sống thị dân hoàn thiện thì rất khó khăn, không phải một sớm một chiều, bởi nó là bài toán đa nghiệm của chính trị, kinh tế, văn hóa, luật pháp và thói quen, phong tục, tập quán… Mà lối sống thị dân quan trọng nhất là mối quan hệ với cộng đồng, ứng xử với môi trường, vừa là những nét văn hoá tinh tuý của vùng miền, đồng thời cũng mang những yếu tố văn hoá tiên tiến của nhiều vùng miền khác. Tất cả được chọn lọc qua quá trình phát triển làm nên hồn vía, cốt cách của đô thị ta đang sống.

Không có những người nhập cư thì đời sống đô thị sẽ không có sự đa dạng, phong phú về văn hóa, sẽ mất đi một phần quan trọng những đóng góp kinh tế cho sự phát triển của thành phố. Tuy nhiên, quá trình nhập cư hiện nay vào các thành phố không mang tính bền vững mà chỉ là giải pháp tình thế, coi việc “di cư” ra các thành phố là con đường duy nhất để kiếm sống khi người nông dân không thể sống ngay trên quê hương mình vì không còn ruộng đất, không thể tiếp tục làm ruộng, buộc phải chuyển đổi sang những ngành nghề phi nông nghiệp.

Tuy nhiên, không nên cho rằng kỷ cương đô thị, lối sống, văn minh đô thị hiện nay không tốt, bị xuống cấp… là do dân số tăng nhanh hay do người nhập cư. Người nhập cư nếu so với người thành thị (là người có hộ khẩu và sống ổn định ở thành phố) thì tỷ lệ luôn ít hơn nhiều. Kỷ cương, lối sống có văn minh hay không, quan trọng là do văn hoá và nếp sống của người thành thị là chính. Văn hoá đô thị do thị dân có ý thức xây dựng và gìn giữ, sẽ là chuẩn mực cho cho lớp cư dân mới tuân theo.

Ai cũng biết, công nghiệp hóa, hiện đại hóa là sự lựa chọn tất yếu của bất kỳ quốc gia nào trên hành trình phát triển. Kéo theo, sẽ là quá trình đô thị hóa diễn ra ngày càng nhanh và mạnh. Để được vững chắc phải xây dựng nếp sống đô thị cho người dân đô thị, xây dựng văn minh đô thị, nhằm hướng đến xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, thiết lập các mối quan hệ ứng xử hài hòa, bền vững giữa con người với con người, con người với tự nhiên trong quá trình đô thị hóa.

Thành phố của ta có thể chưa giầu, có thể không có nhiều nhà cao tầng, không có nhiều khách sạn sang trọng nhưng lại rất cần một trạng thái xã hội thăng bằng, hài hoà để sống và mưu sinh. Trách nhiệm đó, trước hết thuộc về các nhà hoạch định chiến lược, các nhà quản lý xã hội, và là trách nhiệm của tất cả người dân đô thị- những thị dân- người chủ đích thực của thành phố!