Lấp lánh dòng di sản

Lịch sử đi qua để lại cho vùng đất Bắc Ninh kho di sản văn hóa đồ sộ, đặc sắc và độc đáo. Thực hiện tốt Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) đã giúp Bắc Ninh gìn giữ và bảo tồn những giá trị văn hóa của quê hương, dân tộc. Những giá trị tinh túy ấy kết thành bản sắc văn hóa đặc trưng, lấp lánh một vẻ đẹp riêng đậm chất Bắc Ninh-Kinh Bắc nhưng vẫn hài hòa, thống nhất trong dòng chảy chung của văn hóa Việt Nam.

Ngọt ngào những điệu Dân ca

Đất Bắc Ninh đẹp như một khúc dân ca. Mọi vạn vật trên vùng đất văn hiến, trữ tình Bắc Ninh - Kinh Bắc đều được tưới thấm bởi những làn điệu dân ca ngọt mượt. Đó là nguồn dinh dưỡng đặc biệt, góp phần hình thành nên tính cách trữ tình, tâm hồn yêu ca hát của mỗi người dân miền Quan họ. Nổi bật là Di sản Dân ca Quan họ, được xem như biểu hiện quan trọng nhất tích hợp nên căn cốt trong bản sắc văn hóa Bắc Ninh. Chính Dân ca Quan họ đã góp phần gắn kết cộng đồng dân cư các làng xã qua những mặt hoạt động của di sản như tục kết chạ, kết bạn Quan họ… Ngày 30-9-2009, Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đến nay, ngoài 44 làng Quan họ gốc, toàn tỉnh đã phát triển thêm 329 làng Quan họ thực hành; nhiều hình thức tuyên truyền, giới thiệu, quảng bá về những giá trị đặc sắc và độc đáo của Dân ca Quan họ Bắc Ninh được tổ chức nhằm khơi dậy niềm tự hào dân tộc, nâng cao ý thức tự tôn, trách nhiệm của từng cá nhân, tập thể, các cộng đồng dân cư trong và ngoài tỉnh.

Bên cạnh các di sản văn hóa như Dân ca Quan họ Bắc Ninh, hát Ca trù, Bắc Ninh còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu là: Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, múa rối nước Đồng Ngư; các phong tục tập quán, sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo, huyền thoại, sự tích, truyền thuyết và giai thoại văn học dân gian. Đặc biệt, thật khó để có thể liệt kê đầy đủ các hình thức diễn xướng dân gian khác như: Hát ru, hát văn, chèo, tuồng, cải lương, trống quân; cùng nhiều trò chơi dân gian đặc sắc: Đấu vật, đu tiên, chạy Ró, thi nấu cơm… vẫn đang được người dân Bắc Ninh nâng niu gìn giữ.

“Di sản tâm linh”… phát sáng

Nằm ở trung tâm của nền văn minh sông Hồng, Bắc Ninh là vùng đất được mệnh danh như “chiếc nôi văn hóa xứ Bắc”, “xứ sở của đình chùa, lễ hội”. Thế nên không phải ngẫu nhiên mà Bắc Ninh - một chấm nhỏ trên dải đất Việt Nam mềm mại lại trở thành nơi sinh tụ “bảy Tổ” của dân tộc: Tổ đình Phật giáo - chùa Dâu; Nam Bang Thủy tổ - lăng và đền thờ Kinh Dương Vương; Nam giao học tổ - đền thờ Sĩ Nhiếp; Tổ quân khí - Cao Lỗ Vương; Thủy tổ Quan họ; Tổ trúc lâm thiền sư và Tổ của vương triều Lý - một triều đại khai mở nền văn minh Đại Việt. Bắc Ninh hiện có 1259 di tích lịch sử văn hóa, trong đó có 496 di tích đã được Nhà nước xếp hạng (194 di tích cấp Quốc gia, 302 di tích cấp tỉnh) và gần 600 lễ hội truyền thống được tổ chức hàng năm, trong đó có nhiều lễ hội quy mô vùng miền tiêu biểu là: Lễ hội đền Bà chúa Kho, hội Diềm, lễ hội lăng và đền thờ Kinh Dương Vương, hội Lim, hội chùa Dâu, hội chùa Bút Tháp, hội chùa Phật Tích, hội Đền Đô, hội Như Nguyệt… Đây được xem là hệ thống “di sản tâm linh” tiêu biểu chứa đựng nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, độc đáo mang đậm dấu ấn, bản sắc Bắc Ninh - Kinh Bắc đã và đang được cộng đồng dân cư các địa phương gìn giữ, bảo tồn, ngày càng phát huy giá trị, mỗi năm thu hút hàng vạn lượt du khách thập phương đến tham quan, tìm hiểu.

Có thể khẳng định, những điệu dân ca, hệ thống “di sản tâm linh” cùng vô số di sản văn hóa vật thể và phi vật thể khác đã kết tinh giá trị nền tảng để Bắc Ninh kế thừa, phát huy trong việc xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc Bắc Ninh - Kinh Bắc, góp phần thúc đẩy sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội.

Song, lấp lánh hơn tất cả, giữa dòng chảy miên man của kho tàng di sản văn hóa khổng lồ ấy là vẻ đẹp của cốt cách con người Bắc Ninh - chủ thể sáng tạo, thực hành, gìn giữ và tiếp biến các giá trị văn hóa. Suốt nghìn năm lịch sử, mỗi người dân Bắc Ninh luôn biết tự ý thức trách nhiệm gìn giữ bản sắc văn hóa theo cách của mình để hôm nay, những di sản văn hóa Bắc Ninh trở thành một bộ phận quan trọng, góp phần làm nên sự phong phú trong dòng chảy của văn hóa Việt Nam cũng như của toàn nhân loại.