Lệ Ngải và tình yêu Quan họ

Lệ Ngải tên thật là Nguyễn Thị Ngải, sinh năm 1951, là con thứ của cụ Nguyễn Đức Sôi, nghệ nhân nổi tiếng xứ Kinh Bắc xưa về hát quan họ người làng Ngang Nội xã Hiên Vân (Tiên Du).

Từ nhỏ chị đã được cụ đồ Sôi truyền dạy cho những vốn hiểu biết về quan họ. Lớn lên Lệ Ngải là một trong những cây quan họ có tiếng trong vùng. Chị đã từng đoạt nhiều giải thi hát về quan họ tại trường phổ thông và thi hát tuyển giọng ca quan họ không chuyên của tỉnh Hà Bắc (cũ). Năm 1969, Lệ Ngải trúng tuyển vào trường Văn hóa Nghệ thuật Hà Bắc. Sau 6 tháng học tập, chị về Đoàn Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Năm 1970, chị đã được Ty văn hóa Hà Bắc chọn vào đội xung kích của đoàn văn công phục vụ cuộc kháng chiến chống Mỹ. Những làn điệu quan họ mượt mà được vang lên giữa núi rừng Trường Sơn trong những ngày đạn bom ác liệt đã kịp thời động viên, khích lệ tinh thần chiến đấu của các chiến sỹ, Lệ Ngải cùng Đoàn văn công Hà Bắc đã góp phần nhỏ bé của mình vào chiến thắng của chiến dich vu seo Đường 9 Nam Lào.

Những năm tháng công tác tại Đoàn dân ca Quan họ Hà Bắc, Lệ Ngải say mê với công việc, chị và các thành viên trong đoàn đi khắp các miền quê trên đất Kinh Bắc để sưu tầm vốn quan họ cổ. Sau mấy tháng lăn lộn cả đoàn đã sưu tầm được hơn 200 làn điệu quan họ với gần 600 lời ca, khúc nhạc. Đoàn của chị đã vinh dự được nhận bằng khen về sưu tầm vốn cổ của Bộ Văn hóa, bằng khen về thành tích đóng góp cho nghệ thuật quan họ của Sở Văn hóa Hà Bắc. Năm 1992, sau khi nghỉ hưu chị giành 1 HCV và 1 HCB tại Liên hoan hát ru toàn quốc được tổ chức tại thành phố Huế. Đến năm 1999, tại cuộc thi Tiếng hát người cao tuổi do Đài truyền hình Việt Nam tổ chức, Lệ Ngải lại giành 1 HCB. Tuy đã nghỉ hưu nhưng chị vẫn hết lòng yêu quan họ, say mê truyền dạy những  hiểu biết về quan họ của mình cho thế hệ sau. Nhiều năm liền Lệ Ngải là giáo viên dạy hát quan họ tại trường Cao đẳng Sư phạm Bắc Ninh, trường THPT Hàn Thuyên; Cung Thiếu nhi Bắc Ninh… Hiện nay, chị đang là giảng viên của trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật Bắc Ninh và trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật Bắc Giang. Có lẽ từ ngày “còn trong bụng mẹ”  tâm hồn Lệ Ngải đã được thấm đẫm những làn điệu dân ca quan họ mà nhờ đó chị có một trí nhớ thật đáng nể, chị thuộc gần hết các làn điệu quan họ (khoảng gần 300 bài). Khi được hỏi về duyên đến với quan họ Lệ Ngải tâm sự: “Tôi biết hát quan họ từ ngày nhỏ, rồi không biết tình yêu quan họ thấm vào máu thịt từ khi nào. Vì thế, tôi không tiếc sức mình để truyền dạy những hiểu biết về quan họ của mình cho thế hệ sau. Hát quan họ phải có đủ 4 yếu tố vang, rền, nền, nảy. Đặc biệt, nảy là yếu tố cuốn hút người nghe. Hát quan họ cũng như hát các thể loại nhạc khác người ca sĩ phải “nhập hồn” vào cùng bài hát”.

Có lẽ bởi được người thầy tâm huyết với nghề như chị dạy dỗ mà bao thế hệ học trò của chị đã trưởng thành, và một số người đã thành danh như: Thúy Hường, Lệ Thanh… và trong Hội xuân năm 2011, tại nội dung nội dung hát đối Quan họ 150 bài hai học trò của chị là liền anh Kim Nguyên Vũ, Nguyễn Văn Cứ (Đào Xá, Phong Khê, thành phố Bắc Ninh) đã giành giải Nhất. Thành công của các thế hệ học trò là nguồn động viên lớn đối với chị, là động lực để chị cống hiến nhiều hơn cho việc giữ gìn và phát huy di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.

Bài, ảnh: Phương Mai