Mái đình vẫn cong

Cây đa, giếng nước, mái đình xa xưa là những công trình, vật thể sở hữu chung của dân làng và trở thành hình ảnh đặc trưng, biểu tượng của làng quê. Làng là đơn vị địa lí nhưng cũng là đơn vị hành chính thấp nhất thời xưa, cấp xã (hoặc lí). Làng to, đông dân có thể tách lập 2 hoặc nhiều đơn vị hành chính cấp xã. Lúc này mỗi xã lại trở thành một “làng” mới, người dân cần một ngôi đình mới để sinh hoạt tín ngưỡng thờ thành hoàng làng.

Đình vốn là âm Hán Việt. Chữ “đình” là phần trên chữ “cao” hợp với chữ “đinh’ ở dưới. Chữ tượng hình ngôi nhà nhỏ và cao. Nghĩa gốc là: “Kiến trúc có mái nhưng không có tường chung quanh, thường cất ở vườn hoa hoặc bên đường cho người ta ngắm cảnh hoặc nghỉ chân”. Ví dụ “lương đình” là đình hóng mát, “hí nguyệt đình” là đình ngắm trăng, “phiếu đình” là chòi bán vé... Do kiến trúc như vậy nên người ta ghép hai chữ đình lại là “đình đình” để mang nghĩa mới là “dáng cao mà thẳng”, “dong dỏng”, “mảnh mai, thướt tha”. Thời xưa, triều đình yêu cầu địa phương xây đình ven đường để làm nơi tránh mưa nắng và có thể qua đêm khi lỡ độ đường. Thời nhà Hán chia mười dặm có một đình và mười đình là một hương (làng), người đứng đầu hương là hương trưởng, hoặc thường gọi là đình trưởng. Ở nước ta, thời Trần cũng yêu cầu các địa phương dựng đình ven đường. Do tục thờ thành hoàng làng nên hầu như làng nào cũng có đình chung. Có đình thì có nghè và xiểng. Đình không có tường, bên trong có bệ thờ để trống và các hoành phi câu đối ca tụng công đức thánh. Đình là nơi tế kì phúc xuân thu nhị kì và là nơi sinh hoạt chung của chính quyền và dân làng. Nghè là nơi thánh ngự thường ngày (kiểu nhà công dụng hiện nay). Xiểng là nơi chứa đồ thờ tự. Trước ngày tế thánh, người ta mang đồ thờ ra đình lau rửa, xong làm lễ tế “mộc dục”. Hôm sau mang đồ ra nghè làm lễ rước thánh về đình rồi làm lễ tế kì phúc. Rã đám lại rước thánh về nghè an vị và cất đồ nghi vệ vào xiểng.
Làng tôi có ngôi đình thờ vua Rồng (Lạc Long Quân-Âu Cơ). Nhờ có đình mà có thể ngược nguồn thời gian tìm hiểu sự chia tách đơn vị hành chính và lập làng mới. Thời Lê Thánh Tông cụ Nguyễn Quang Bật làng tôi đỗ Trạng nguyên khoa thi Giáp Thìn, niên hiệu Hồng Đức thứ 15 (1484), khi đó là xã Bình Ngô (tức làng Ngo). Thời Uy Mục đế cụ Trạng bị biếm chức vào Quảng Nam nhưng trên đường đi đến sông Phúc Giang lại bị lệnh “tự xử”, con cháu ở quê cải sang họ Đỗ. Thời Hậu Lê làng tôi có cụ Đỗ Thắng Ân (hậu duệ cụ Trạng) đỗ cử nhân, khi đó là xã Thường Vũ. Như vậy thời điểm đó xã Bình Ngô thời cụ Trạng đã chia thành 3 xã là Bình Ngô (mới), Yên Ngô và Thường Vũ. Đình Năm Thôn cũng chia đôi, một nửa của xã Bình Ngô (mới) và một nửa của hai xã mới Yên Ngô và Thường Vũ, gọi là Đình Ba Thôn, do xã Thường Vũ có hai xóm (thôn), mỗi xóm có ngôi nghè riêng. Vào ngày đình đám, xã Yên Ngô và hai xóm của xã Thường Vũ rước thánh từ nghè đến đình Ba Thôn tế công đồng. Mãi đến năm 1992 lãnh đạo xã An Bình mới đồng ý cho thôn Yên Ngô và thôn Thường Vũ lập đình riêng. Chia đình nhưng vẫn chung thánh, chung sắc phong. Năm 2009 làng tôi xây lại ngôi đình mới rộng rãi, bền vững hơn đáp ứng nhu cầu dân số ngày một tăng. Xây mới nhưng vẫn theo kiến trúc cổ trên nền xưa đất cũ. Đao đình cong vút. Nóc đình có lưỡng long chầu nguyệt uốn lượn tinh xảo. Dân làng khi làm nhà hay đặt mộ đều quan sát phong thủy để tránh “thứ nhất góc ao, thứ hai đao đình”. Nghĩa là tránh góc ao hoặc đao đình đâm thẳng vào nhà hay vào hướng mộ. Hiện người làng tôi vẫn còn giữ tục kị huý thánh, gọi từ “lạc” chệch thành “lược”. Hội làng diễn ra thường kéo dài hàng tuần, trong đó ngày chính lễ là mồng Ba tháng Hai âm lịch hằng năm. Những năm kháng chiến gian khổ ác liệt làng vẫn duy trì được lễ hội nghiêm trang nhờ đó lưu giữ được nét đẹp thuần phong mỹ tục cho con cháu dài lâu.
Một bảo vật nổi bật của đình và lễ hội làng tôi là bản thần phả “Cổ Việt Hùng thị thập bát thánh vương ngọc phả cổ truyền”. Bản thần phả này được Dưỡng Trai Nguyễn Tá Chính, đỗ hoàng giáp thời Thiệu Trị, làm quan đến chức đốc học Hải Dương hoàn thiện trên cơ sở bản thần phả cổ truyền lại. Theo bản thần phả này thì truyền thuyết vua Rồng được viết như sau:
“Lạc Long Quân lên ngôi cải hiệu là Hùng Hiền Vương. Hôm đó là vào ngày mồng Mười tháng Ba. Đến năm Giáp Tí nàng Âu Cơ có thai. Ngày 18 tháng Chạp thì sinh ra một bọc trăm trứng, chuyện lạ xưa nay chưa từng có. Ngày rằm tháng Giêng năm sau bọc ngọc trăm trứng nở thành trăm người con trai. Chẳng cần bú mớm mà chỉ trong một tháng trăm con đã cao lớn 3 thước 7 tấc, tướng mạo phi phàm.
Lạc Long Quân chia nước làm 15 bộ và bảo Âu Cơ rằng: Ta là giống rồng, nàng là giống tiên, khó ở với nhau lâu dài. Nay ta chia 50 con theo cha về biển, 50 con theo mẹ về núi, cùng giữ yên đất nước. Vương cũng đặt các chức Việt Lạc hầu, Việt Lạc tướng giúp vua trị nước, cầm quân, con trai vua gọi là quan lang, con gái vua gọi là Mị Nương. Đoạn truyền ngôi cho con trưởng Hùng Quốc Vương rồi về biển làm vua Động Đình. Tính ra Long Quân ở ngôi 400 năm”.
Một mỹ tục khác được lưu truyền là tục kết chạ Thường Vũ - Đức Nhân - Ngọc Khám. Hội làng Đức Nhân và Ngọc Khám, làng Thường Vũ đều cử chức dịch và quan viên đến tế lễ chung, gọi là chạ anh chạ em. Hội làng Thường Vũ thì chức dịch và quan viên hai làng kia cũng đến tế lễ chung. Việc đón và tiễn chạ anh chạ em của làng Thường Vũ diễn ra ở khu đồng nay được gọi là Ba Đường sôi nổi vui vẻ náo nhiệt cả đêm mồng Hai và đêm mồng Ba. Hiện trong đình làng Thường Vũ có câu đối cổ ca ngợi tục kết chạ như sau:   
Hương tự dĩ niên, trưởng tại tiền nhi ấu tại hậu
Lân giao hữu đạo, cận giả duyệt nhi viễn giả lai.
Nghĩa là:
Việc cúng tế ở đình làng lấy theo tuổi, trước là người lớn, sau đến lượt trẻ con
Quan hệ với láng giềng tốt thì không chỉ người gần thích đến mà người xa cũng thích đến.
Theo quan niệm tục thờ thành hoàng, dân làng được thánh phù trợ người đông vật thịnh. Thời xưa làng đã có danh nhân văn nghiệp là trạng nguyên Nguyễn Quang Bật, đỗ khoa Giáp Thìn 1484 thời Lê Thánh Tông, làm quan đến Đô ngự sử đài, tham dự hội Tao Đàn, phụ chính đại thần thời Lê Túc Tông. Làng cũng có danh nhân võ công là Bắc Kì đô đốc quân vụ Nguyễn Đắc Tít, thủ lĩnh phong trào Cần Vương đánh Pháp, chỉ huy nghĩa quân Bãi Sậy và thành Phao Sơn (Đông Triều).
Ngôi đình thờ vua rồng Lạc Long Quân của làng Thường Vũ cùng lễ hội hằng năm nơi đây luôn được bảo lưu qua năm tháng, nay càng được bảo lưu phong quang hơn, đúng là di sản văn hoá quý báu của địa phương và hợp thành nét văn hoá thuần Việt của dân tộc ta.