Mẹ

Bác tôi xốc ba lô ra trận còn chưa hẹn ngày về… thì bố tôi lại tiếp bước lên đường khi tôi mới bắt đầu thành hình trong bụng mẹ. Bà nội kể, lúc tiễn bố lên đường vào Nam, mẹ trốn ra vườn ôm mặt khóc. Bà nội ngày ngày tựa cửa giã trầu, mắt hun hút trông xa. Những đêm dài đằng đẵng, khắc khoải chờ mong ngày bố trở về, bên ngọn đèn dầu, mẹ vuốt ve, lần mở từng lá thư bố gửi về từ mặt trận.

Tôi lớn lên trong tiếng ru của mẹ, tiếng bà kể chuyện rủ rì hằng đêm: Ngày xửa, ngày xưa có một cô gái nhỏ, mê nghe hát Quan họ. Mỗi khi có hội làng, cô bé lại theo người lớn lên chùa, mải nghe hát quên cả đói. Trong làng có đám khao, đám cưới, cứ hễ nghe có tiếng hát Quan họ vang lên là cả đám trẻ lại chen vào mà nghe hát. Phải mãi đến năm mười sáu tuổi, cô bé mới được bố mẹ cho theo các liền anh, liền chị trong làng. Để trở thành một liền anh, liền chị, người hát quan họ không chỉ cần có chất giọng: Vang - rền - nền - nảy, mà còn phải hội tụ bốn yếu tố: lối sống đẹp, ngôn ngữ đẹp, cử chỉ đẹp và trang phục đẹp. Người chơi Quan họ cảm thụ được thú vui tao nhã của canh hát nên các bậc cha mẹ đều mong muốn con cái nối nghiệp. Dù nhà có nghèo mấy, người mẹ nào cũng gắng dành dụm mua sẵn manh vải, tấm lụa, đợi ngày con gái của mình lớn lên, tự tay khâu cho con gái bộ áo tứ thân, một chiếc yếm lụa bạch xẻ cánh nhạn, một dải thắt lưng hoa lý. Nhà nào khá giả có thêm bộ xà tích bạc. Nhiều năm đã trôi qua lắm rồi nhưng trong lòng cô bé vẫn nhớ từng lời mẹ dặn, nhớ cả cái cảm giác lâng lâng, bay bổng của lần đầu tiên được mặc bộ áo tứ thân, cả sự bối rối, thẹn thùng của cô gái mười sáu và những câu hát:

Dù ai cho bạc cho vàng
Chẳng bằng trông thấy mặt chàng hôm nay
Dù ai cho nhẫn lồng tay
Chẳng bằng trông thấy mặt ngay bây giờ.

Ông tôi là một thầy giáo làng. Bà kể, ông mê bà đến nỗi bà ở đâu, ông có mặt ở đó, từ đám hội đến cả lúc đi làm đồng, ông sẵn sàng xắn cả quần tây làm giúp bà. Ông bà sinh được hai người con là bác tôi, bố tôi. Chiến dịch Điện Biên Phủ, ông gác lại giáo án, bảng đen đi thanh niên xung phong phục vụ chiến dịch và mãi mãi không trở về…
Tôi đã lớn lên mà không hề biết ngày chiến thắng cả đất nước không ngủ, nhà nhà không ngủ. Bà, mẹ thức thâu đêm bên đốm đỏ đèn dầu. Mỗi bước chân qua ngõ, dù là tiếng nạng gỗ gõ vào đêm tối, bà vẫn lập cập ra mở cổng, mẹ rón rén theo sau. Bước chân đi rồi, chỉ còn bóng hai người phụ nữ - một già, một trẻ - hằn sâu trên vách tựa vào nhau…
Tôi lớn lên mà không hề biết bà từng trắng đêm đợi chồng trở về. Rồi lại có một ngày hai tờ giấy báo tử theo nhau vào ngõ. Bà nội tựa cửa giã trầu, hun hút đôi mắt khóc lòa. Mẹ chết lặng khi vấn khăn tang thờ chồng. Tôi quá bé nhỏ để nhận biết nỗi đau của bà, nỗi đau của mẹ. Hàng ngày, tôi thấy bà vẫn kiên trì đợi… cối giã trầu nhuyễn màu đồng ánh đỏ trong đêm. Mẹ thoăn thoắt đưa đưa mũi kim đan những chiếc áo len chờ cho chồng mặc mùa đồng…
Tôi ngước nhìn những bức ảnh trên ban thờ giữa nhà, đó là ông nội tôi, là bác, là bố tôi - những người đàn ông còn rất trẻ. Tôi vẫn không hề biết bà cất những giọt nước mắt vào đâu, mẹ giấu những giọt nước mắt vào đâu…
Rồi có một ngày, tôi thấy bà và mẹ cùng ngồi ở hiên nhà. Gương mặt bà hằn nếp gấp thời gian, bên cạnh là cô con dâu của bà - mẹ tôi, búi tóc đen nhánh. Bà vừa mải miết ngồi giã trầu, vừa dạy mẹ tôi từng câu ca quan họ cổ thủa nào “…Hây hẩy gió đông giăng soi lồng trăm hoa đua nở i i i răng í i i tôi ì nhìn ì ấy à a bóng i giăng tôi đứng lại ây à i trông i giăng trông ánh giăng hoa tươi lạ á à a…”. Sau này tôi mới hiểu người Quan họ vốn coi trọng cái ân, cái  nghĩa. Tôi lớn lên trong tình yêu của hai người phụ nữ, lớn lên trong câu hát ru ầu ơ của mẹ, trong mạch nguồn dòng chảy Quan họ từ bà nội “những là gặp nhớ ơ hơ bên là dòng đôi  bên… những là đáp đối sầu tuyết sương rụng xuống mái  đầu huê dâm…” .
Giờ thì tôi hiểu bà nội, mẹ tôi đã giấu những giọt nước mắt ở đâu. Đó là chính tôi, mầm sống của gia đình. Thêm vào đó là tình yêu của người Quan họ. Tôi thầm hiểu chính sự giản dị, chân thật mà nồng thắm thiết tha của từng câu, từng chữ trong câu ca Quan họ tiếp thêm nghị lực sống cho bà, cho mẹ tôi vượt qua mất mát, đau thương nuôi tôi khôn lớn trưởng thành. Mạch nguồn ấy sẽ tiếp tục chảy mãi, bất biến với dòng thời gian.