Mẹ Ngà sinh Thiên tử

Khi con lên 3 tuổi, bà Phạm Thị gửi Lý Công Uẩn cho thiền sư Lý Khánh Văn làm con nuôi. Sự kiện này cũng phản ánh việc sinh nở, nuôi dạy con của bà Phạm Thị trải qua biết bao nhọc nhằn và được nhà chùa, các thiền sư cưu mang, giúp đỡ.
Theo tài liệu dã sử cho biết rõ hơn về cuộc đời bà Phạm Thị cũng như hành trình sinh nở, nuôi dạy Lý Công Uẩn của bà. Truyền thuyết, dấu tích ở Dương Lôi cho biết: Bà vốn xuất thân từ một gia đình nghèo khó làm thủ hộ ở chùa Minh Châu. Bà Phạm Thị gặp thiền sư Lý Khánh Văn, Lý Vạn Hạnh và được các vị cao tăng dẫn mạch đặt mộ bố mẹ nơi “địa linh” để được ngôi thiên tử. Tại chùa Minh Châu, bà mang thai rồi bị đuổi ra ở rìa làng...
Từ xưa đến nay, nhân dân Dương Lôi vẫn xem bà Phạm Thị là người của làng quê mình. Trong tâm thức, tình cảm của người dân Dương Lôi, bà Phạm Thị trở thành vị Thánh Mẫu được nhân dân lập đền thờ (đền Lý Thánh Mẫu). Ngày giỗ Lý Thánh Mẫu được dân làng tổ chức trọng thể. Những di tích Mộ Tổ ở rừng Miễu, địa danh xóm Cầu Đường, dao cắt rốn, bàn đẻ, ao tắm, chậu tắm... tuy ít nhiều mang tính ước lệ song đã phản ánh tâm thức, tình cảm sâu nặng của nhân dân quê hương gắn bó với Thánh Mẫu Phạm Thị.
Trong huyền tích và tâm thức dân gian, bà Phạm Thị là hiện thân của người phụ nữ, người mẹ với những đức tính phẩm hạnh đáng quý. Dứt bỏ con khi mới ba tuổi để cho làm con nuôi nhà chùa, bà Phạm Thị đã vượt qua được những tình cảm sâu nặng của người mẹ đối với con, vượt qua được nỗi xót xa khi phải từ biệt đứa con thơ dại của mình vì bà biết rằng con mình sẽ được nhà chùa nuôi dạy chu đáo.
Trong con người bà hiện lên phẩm hạnh của những người mẹ Việt Nam, những bậc Thánh Mẫu tiêu biểu như: Mẫu Đổng Thiên Vương, Mẫu Tam Giang, Mẫu Man Nương... đều là những người đã sống một cuộc đời khổ ải, tủi cực nhưng sáng ngời đức độ và phẩm hạnh cao quý để sinh nở và nuôi dạy nên những đứa con anh hùng, những danh nhân của đất nước. Chính vì vậy, hình tượng người mẹ tiêu biểu ấy được lưu giữ bền lâu trong tiềm thức, tình cảm, sự ngưỡng vọng của nhân dân, của quê hương, đất nước.
Xuất phát từ tình cảm gắn bó và sự ngưỡng vọng ấy đã hình thành mối quan hệ truyền thống lâu đời giữa Dương Lôi - Đình Bảng - Tiêu Sơn - Tam Tảo. Đình Bảng tổ chức lễ hội vào ngày 15 tháng Ba âm lịch tương truyền là ngày Lý Công Uẩn đăng quang ngôi hoàng đế; còn Dương Lôi tổ chức lễ hội từ ngày 10-12 tháng 2 âm lịch là ngày sinh của vua Lý Thái Tổ; chùa Tiêu - nơi trụ trì và hành đạo của thiền sư Vạn Hạnh, cũng là nơi bà Phạm Thị “gặp thần nhân rồi thụ thai”, cũng là chốn ăn học của Lý Công Uẩn thuở nhỏ dưới sự dạy bảo trực tiếp của thiền sư Vạn Hạnh; còn với đền Hộ Quốc thuộc Tam Tảo (Phú Lâm, Tiên Du) thờ ông bà Trần Quý - Phương Dung có công cứu thoát Lý Công Uẩn khỏi bị truy đuổi của quan quân nhà Lê. Như vậy, mối quan hệ giữa Dương Lôi - Đình Bảng - Tiêu Sơn - Tam Tảo gắn liền với quá trình kiến lập vương triều Lý và nền văn minh Đại Việt đã được thử thách qua nhiều thế kỷ. Mối quan hệ ấy cần được duy trì và củng cố, bởi từ đó mà có điều kiện khám phá những cống hiến lớn lao của các nhân vật quan trọng trong lịch sử, trong đó không thể không kể tới hình tượng mẹ Ngà sinh Thiên tử.

Thuận Thảo
(Theo “Bảo tồn và và phát huy di sản văn hóa Kinh Bắc”)